Όταν τον Απρίλη του 1975 τερματιζόταν, με τη συντριπτική στρατιωτική και διπλωματική ήττα των ΗΠΑ, ο πιο άνισος και -τηρουμένων των αναλογιών- ίσως ο πιο φονικός πόλεμος του 20ου αιώνα, σίγουρα δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε ότι 40 χρόνια μετά, η επέτειος αυτού του τεράστιου ιστορικού γεγονότος θα περνούσε σχεδόν απαρατήρητη. Φυσικά, ο πανδαμάτωρ χρόνος έβαλε και εδώ το χέρι του, όμως αυτή η "αμνησία" οφείλεται και σε πολύ πιο γήινους παράγοντες, με πρώτο και καλύτερο τον ίδιο τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό που αφέθηκε να ανακάμψει και να απεξαρτηθεί από το "βιετναμικό σύνδρομό" του...
Όμως, για εκείνους που απομένουν από τις -πολλές- γενιές σε όλο το κόσμο, που γαλουχήθηκαν υπαρξιακά και ριζοσπαστικοποιήθηκαν πολιτικά με το παράδειγμα της αντίστασης του βιετναμέζου Δαυίδ απέναντι στο βορειο-αμερικανό Γολιάθ, η λέξη Βιετνάμ εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει κάτι πολύ περισσότερο και πολύ μεγαλύτερο από μια επιπλέον μικρή χώρα της Νοτιανατολικής Ασίας. Κι αυτό επειδή το "Βιετνάμ" δεν ήταν μόνο σημείο αναφοράς και πηγή έμπνευσης, αλλά και αληθινή... πολεμική κραυγή ενάντια στην "καθεστηκυία τάξη" σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη πριν, στη διάρκεια και αμέσως μετά από τη δεκαετία που κορυφώθηκε το Μάη του '68 σε Δύση και Ανατολή, Βορρά και Νότο!
Φυσικά, έστω και για βιολογικούς λόγους, εκείνες οι γενιές βρίσκονται ήδη καθ'οδόν προς την εξαφάνισή τους. Όμως, τολμάμε να κάνουμε μια πρόβλεψη: ας μην εφησυχάζουν όλοι εκείνοι που σπεύδουν να θριαμβολογήσουν διαπιστώνοντας ότι, τελικά, δεν απόμεινε τίποτα από εκείνη την ιστορική και συνάμα παραδειγματική διάψευση της παντοδυναμίας των "από πάνω". Οι "από κάτω" δεν παραιτούνται από το δικαίωμά τους στην αντίσταση, και σκάβοντας τα λαγούμια τους, δεν υπάρχει περίπτωση να μην διασταυρωθούν σε μια στροφή τους με τον Χο Τσι Μινχ, τον στρατηγό Τζιαπ, τον Λε Ντυκ Το, την Μαντάμ Μπινχ και όλες τις άλλες εμβληματικές μορφές ενός αγώνα που, παρόλα αυτά,... συνεχίζεται.
Στον Trần Văn Tư, όπου κι αν βρίσκεται αυτό το καιρό...
Γιώργος Μητραλιάς
Βιετνάμ 1975: Σαχ στο Βασιλιά!
Επιστροφή στις διακυβεύσεις του αμερικανικού πολέμου στην Ινδοκίνα
Του Pierre Rousset*
Δεν είναι σήμερα καθόλου ασυνήθιστο να χάνουν οι ΗΠΑ ένα πόλεμο. Αυτό δεν συνέβαινε όμως τον περασμένο αιώνα. Πριν από ακριβώς 40 χρόνια, η πανωλεθρία το 1975 των ΗΠΑ στο Βιετνάμ υπήρξε ένα ιστορικό γεγονός, καθώς η Ουάσιγκτον είχε κινητοποιήσει για πάρα πολλά χρόνια γιγάντια μέσα προκειμένου να υπερισχύσει στην αναμέτρηση της Ινδοκίνας με την τόσο μεγάλη διεθνή σημασία. Σφηνωμένο μεταξύ επανάστασης και αντεπανάστασης, αναμέτρησης των «στρατοπέδων» Ανατολής και Δύσης καθώς και της σινο-σοβιετικής σύρραξης, το Βιετνάμ ήταν το «κομβικό σημείο» της παγκόσμιας κατάστασης σε μια γεωπολιτική συγκυρία που δεν έχει υπάρξει όμοιά της από τότε.
Στις 30 Απριλίου 1975, με μια κεραυνοβόλα επίθεσή του, ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός μπαίνει χωρίς να πέσει ντουφεκιά στη Σαϊγκόν. Το καθεστώς της Σαϊγκόν, που όφειλε την ύπαρξή του στην Ουάσιγκτον, καταρρέει σαν πύργος από τραπουλόχαρτα. Αιφνιδιασμένες, οι Ηνωμένες Πολιτείες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πόλη κατεπειγόντως, με τα ελικόπτερα να έρχονται να παραλάβουν τους Αμερικανούς υπηκόους από τη ταράτσα της αμερικάνικης πρεσβείας –μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες ολόκληρου του κόσμου! Μια φοβερή ταπείνωση για την ιμπεριαλιστική υπερδύναμη που μέχρι τότε εθεωρείτο ανίκητη.
Ήταν καμιά εικοσαριά χρόνια από τότε που οι ΗΠΑ είχαν εμπλακεί στο απελευθερωτικό κίνημα στο Βιετνάμ. Είχαν όντως αρχίσει να επεμβαίνουν πριν από τη γαλλική ήττα το 1954 καθώς προετοιμάζονταν να πάρουν τη σκυτάλη από ένα αποικιακό καθεστώς σε πλήρη παρακμή. Για την Ουάσιγκτον, το ζητούμενο δεν ήταν να υπερασπίσει ιδιαίτερα συμφέροντα (πρόσβαση σε αγορές, επενδύσεις…). Το ζητούμενο ήταν ευθύς εξ αρχής γεωστρατηγικό: να καταφέρει ένα οριστικό πλήγμα σε μια ολάκερη επαναστατική δυναμική στην Ασία.
Για να εξουδετερώσουν τις ασιατικές επαναστάσεις
Η Ασία έγινε πολύ γρήγορα η κύρια εστία των αντιιμπεριαλιστικών αγώνων. Οι συνέπειες του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου και της Ρώσικης Επανάστασης έγιναν πρώτα αισθητές στην Ευρώπη. Όμως, μετά από τη τελική ήττα της γερμανικής επανάστασης (1923), η προσοχή στρέφεται στην Ανατολή. Η μουσουλμανική κεντρική Ασία αρχίζει να βράζει. Επανάσταση και αντεπανάσταση συγκρούονται στη Κίνα από το 1925. Στις δεκαετίες που ακολουθούν το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, ένοπλα απελευθερωτικά κινήματα αναπτύσσονται από τη Λατινική Αμερική μέχρι την Αφρική ή στη Μέση Ανατολή με χώρες-φάρους την Κούβα, την Αλγερία, την Παλαιστίνη, την Αγκόλα, τη Μοζαμβίκη… Ο ιμπεριαλισμός επιβάλει την τάξη του με ιδιαίτερα αιμοχαρείς στρατιωτικές δικτατορίες (Χιλή, Αργεντινή…) και με τη βοήθεια κρατών όπως το Ισραήλ. Όλος ο Τρίτος Κόσμος συγκλονίζεται αλλά είναι στην Άπω Ανατολή, με τη νίκη της κινέζικης επανάστασης (1949), που η αναμέτρηση παίρνει μια ιδιαίτερη διάσταση. Η Κίνα είναι η πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου, και την ακολουθεί η Ινδία που, αν και καπιταλιστική, στηρίζεται στη Μόσχα για να κερδίσει μια κάποια ανεξαρτησία. Η Γαλλία αποδεικνύεται ανίκανη να καταβάλει τον αγώνα των Βιετναμέζων. Οι επαναστατικές εστίες πληθαίνουν στην περιοχή. Η Ουάσιγκτον θέλει «να συγκρατήσει και να εξαλείψει» το ασιατικό απελευθερωτικό κύμα χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα.
Ο αποκλεισμός της Κίνας δεν οργανώνεται όπως εκείνος της Κούβας. Πρέπει να δημιουργηθεί σε πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο μια «υγειονομική ζώνη» που εκτείνεται σαν τόξο από τη κορεάτικη χερσόνησο μέχρι την χερσόνησο της Ινδοκίνας. Η Ουάσιγκτον κλειδαμπαρώνει την Ανατολή: Είναι ο πόλεμος της Κορέας (1950-1953) που αφήνει μέχρι σήμερα πίσω του μια διαιρεμένη χώρα. Κλειδαμπαρώνει το νότο, μετατρέποντας την Ταϊβάν σε οχυρό –εκεί όπου αναδιπλώθηκαν οι κινέζικοι αντεπαναστατικοί στρατοί προς μεγάλη απελπισία των ντόπιων πληθυσμών. Και έτσι, το καθεστώς του Κουομιτάνγκ αντιπροσωπεύει ολόκληρη τη Κίνα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Για να σταθεροποιήσουν τους νοτιοκορεάτες και ταϊβανέζους συμμάχους τους, οι ΗΠΑ ευνοούν την εφαρμογή αγροτικών επαναστάσεων και αφήνουν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων από ό,τι σε άλλες χώρες του Νότου στις μεγάλες οικογένειες των πλουσίων που ελέγχουν τα δικτατορικά και ανελεύθερα κράτη. Ιδού ποια είναι η καταγωγή της ασυνήθιστης ανάπτυξης ενός κάποιου κορεάτικου και ταϊβανέζικου σχετικά αυτόνομου κεφαλαίου.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες βοηθούν την Ιαπωνία να ανοικοδομηθεί (όπως τη Δυτική Ευρώπη με το σχέδιο Μάρσαλ), ενώ ταυτόχρονα την διατηρούν υπό τη στρατηγική τους κηδεμονία. Τεράστιες αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις κατασκευάζονται (στην Οκινάβα), καθώς και στη Νότια Κορέα, στις Φιλιππίνες, στην Ταϊλάνδη. Ο 7ος στόλος και τα αεροπλανοφόρα του καταλαμβάνουν τη θάλασσα της Κίνας. Η Ουάσιγκτον κλειδαμπαρώνει και άλλο, αυτή τη φορά τη νησιώτικη νοτιανατολική Ασία: είναι το πραξικόπημα του Σουχάρτο στην Ινδονησία (1965). Το θεωρούμενο ως μεγαλύτερο ΚΚ του καπιταλιστικού κόσμου, το ινδονησιακό Κομμουνιστικό Κόμμα (PKI) ξεριζώνεται με πιθανό τίμημα 2 εκατομμύρια νεκρούς και μια γενικευμένη καταστολή που θα διαρκέσει πάνω από τριάντα χρόνια.
Για να ολοκληρωθεί η περικύκλωση της Κίνας, απομένει η ηπειρωτική νοτιανατολική Ασία. Μαοϊκά αντάρτικα είναι δραστήρια στη Μαλαισία και στη Ταϋλάνδη. Και κυρίως, η πάλη έχει ξαναρχίσει στο Βιετνάμ. Η διαίρεση της χώρας που αποφασίστηκε με τις συμφωνίες της Γενεύης δεν έπρεπε να είναι παρά προσωρινή, εν αναμονή της διεξαγωγής εκλογών που το Βιετμίνχ και ο Χο Τσι Μινχ ήταν βέβαιοι ότι θα κέρδιζαν. Ούτε κουβέντα τότε για την Ουάσιγκτον που δεν είχε υπογράψει τις συμφωνίες, να γίνουν αυτές οι εκλογές. Αντίθετα, το καθεστώς της Σαϊγκόν και οι αμερικανοί σύμβουλοι αρχίζουν τις συστηματικές δολοφονίες των επαναστατικών στελεχών που ζουν στο Νότο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, το ΚΚ Βιετνάμ αποφασίζει λοιπόν να ξαναρχίσει τον αγώνα, γνωρίζοντας αυτή τη φορά, ότι θα βρισκόταν απέναντι στις ΗΠΑ και όχι πια στη Γαλλία.
Για να γονατίσουν το «σοβιετικό μπλοκ»
Η αμερικανική επέμβαση στο Βιετνάμ δεν έχει ως μόνο στόχο να εξουδετερώσει τις ασιατικές επαναστάσεις. Πίσω από το Πεκίνο, στο στόχαστρο είναι επίσης και η Μόσχα. Η Ουάσιγκτον θέλει να ξεμπερδεύει με τη διαίρεση σε «στρατόπεδα» που κυριαρχεί στη διεθνή σκηνή από το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου. Η διακύβευση είναι διαστάσεων: να μπορέσει το ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο να εισδύσει και πάλι στις αχανείς περιοχές του «Ανατολικού μπλοκ».
Παρόλο που εντοπίζεται στην Ινδοκίνα, η βιετναμέζικη σύρραξη δεν είναι ένας τοπικός, ούτε καν ένας περιφερειακός πόλεμος. Το βεληνεκές του είναι καθαρά παγκόσμιο. Συνέπεια: Όλες οι αντιφάσεις της διεθνούς κατάστασης διαθλώνται εκεί, καθορίζοντας τα δεδομένα του απελευθερωτικού αγώνα: κατάσταση του εργατικού και προοδευτικού κινήματος στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και της αλληλεγγύης. Άνοιγμα (ή όχι) νέων επαναστατικών μετώπων στο Τρίτο Κόσμο. Αμφιθυμία της διπλωματίας της Μόσχας και του Πεκίνου… Μια και υπάρχει όντως αμφιθυμία.
Δεν υπάρχει απλή αντιστοιχία μεταξύ «επαναστατικού στρατοπέδου» και «σοβιετικού στρατοπέδου». Αν και η αντιπαράθεση «Ανατολής-Δύσης» είναι όντως πραγματική, ο ιμπεριαλισμός μπορεί να παίξει το χαρτί των ιδιαίτερων συμφερόντων της σοβιετικής γραφειοκρατίας (και αργότερα εκείνων της κινέζικης γραφειοκρατίας) για να ασκήσει πίεση στα απελευθερωτικά κινήματα. Τα ασιατικά κομμουνιστικά κόμματα το έμαθαν αυτό πολύ νωρίς σε βάρος τους. Με το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου, με τις συμφωνίες της Γιάλτας και του Πότσνταμ, η Μόσχα δέχεται να παραμείνουν η Κίνα και το Βιετνάμ στη σφαίρα της δυτικής κυριαρχίας. Ούτε το ΚΚΚ ούτε το ΚΚΒ δεν θα σεβαστούν αυτή τη μοιρασιά του κόσμου που συμφωνήθηκε μυστικά πίσω από την πλάτη τους από τις συμμαχικές δυνάμεις.
Το 1954, η Μόσχα και το Πεκίνο θα δράσουν αυτή τη φορά από κοινού για να αναγκάσουν το ΚΚΒ να δεχτεί, στις διαπραγματεύσεις της Γενεύης, μια συμφωνία που απέχει πάρα πολύ από το να αντικατοπτρίζει τη πραγματικότητα των επιτόπιων συσχετισμών δυνάμεων και περιέχει το σπέρμα ενός νέου πολέμου –του αμερικανικού, του πιο φοβερού από όλους τους πολέμους. Οι Βιετναμέζοι βγάζουν τα διδάγματα αυτής της πικρής εμπειρίας: καμιά δεκαπενταριά χρόνια αργότερα, αρνούνται τη συμμετοχή των σινο-σοβιετικών «μεγάλων αδελφών» στις διαπραγματεύσεις του Παρισιού, που συνοψίζονται σε έναν τετ-α τετ με την Ουάσιγκτον από το οποίο βγαίνουν οι συμφωνίες του 1973 –συμφωνίες αυτή τη φορά νικηφόρες.
Η παγκόσμια γεωπολιτική κατάσταση έγινε ακόμα πιο περίπλοκη με την εμφάνιση της σινο-σοβιετικής σύρραξης στα μέσα στης δεκαετίας του 1960, καθώς το Πεκίνο δεν δεχόταν ότι η Μόσχα είχε διαπραγματευτεί πίσω από την πλάτη του μια συμφωνία για τα πυρηνικά όπλα με την Ουάσιγκτον. Το σχίσμα που διαρρηγνύει από μέσα το «Ανατολικό μπλοκ» σημαίνει μια αληθινή σπαζοκεφαλιά για το ΚΚΒ –που έχει ανάγκη τη βοήθεια των δυο αντίπαλων πρωτευουσών αυτού που κακώς αποκαλείται «σοσιαλιστικό στρατόπεδο». Αντίθετα, πρόκειται για θείο δώρο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, που θα μπορέσουν να εκμεταλλευτούν αυτή τη νέα αντίφαση. Αυτό το ατού δεν τους επιτρέπει να αποφύγουν την πανωλεθρία του 1975, αλλά τις κάνει να καταφέρουν να δημιουργήσουν στα επόμενα χρόνια τη συμμαχία ΗΠΑ-Κίνα-Ερυθροί Χμερ που στοχεύει να εγκλωβίσει το Βιετνάμ.
Όλα αυτά δεν πρέπει βέβαια να μας κάνει να ξεχάσουμε ότι η βοήθεια που έδωσαν η Μόσχα και το Πεκίνο στο ΑνόΪ στη διάρκεια του πολέμου με τις ΗΠΑ είναι πολύ σημαντική τόσο οικονομικά όσο και στρατιωτικά. Η ΕΣΣΔ και η Κίνα γνωρίζουν πολύ καλά πως στοχεύονται από την επέμβαση των ΗΠΑ στο Βιετνάμ. Αν είχαν νικήσει, οι ΗΠΑ θα ήταν σε θέση να μεγεθύνουν το πλεονέκτημά τους. Η σινο-σοβιετική βοήθεια ήταν λοιπόν ένας από τους παράγοντες της βιετναμέζικης αντίστασης. Παρόλο που ήταν σημαντική, ήταν ωστόσο πολιτικά μετρημένη για να μην θέσει σε κίνδυνο τις δυνατότητες διαλόγου με την Ουάσιγκτον: οι πύραυλοι που θα ήταν ικανοί να προστατεύσουν τον ουρανό του Βόρειου Βιετνάμ από τα βομβαρδιστικά Β52 δεν δόθηκαν ποτέ, ενώ διατηρήθηκε η προσφορά ενός (σάπιου) συμβιβασμού, που όμως το ΚΚΒ δεν θέλησε ποτέ να δεχτεί.
Ο βιετναμέζικος παράγοντας
Η παγκόσμια γεωπολιτική κατάσταση μετά το 1949 (νίκη της κινέζικης επανάστασης) και το 1954 (γαλλική ήττα) κάνει το Βιετνάμ να είναι το «κομβικό σημείο» της παγκόσμιας κατάστασης, το «προχωρημένο χαράκωμα» του επαναστατικού αγώνα για να χρησιμοποιήσουμε τους όρους ενός συνθήματος που φωνάχτηκε στις διαδηλώσεις αλληλεγγύης: «Σας χαιρετίζουμε αδέλφια του Βιετνάμ, στρατιώτες της εντελώς πρώτης γραμμής». Για αυτό χρειάζεται όμως και το απελευθερωτικό κίνημα να είναι σε θέση να επωμιστεί σε αυτή τη χώρα ένα πολύ βαρύ φορτίο: Να είναι στη «πρώτη γραμμή» απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι αντιαποικιακοί αγώνες στο Βιετνάμ δεν πήραν στην αρχή τις εντυπωσιακές διαστάσεις που είχαν πάρει στη Κίνα στη δεκαετία του 1920. Ωστόσο, το εθνικό κίνημα και, ειδικά το ΚΚΒ, είναι σύγχρονα του ΚΚΚ. Ο αρχικός ηγετικός πυρήνας αυτών των δυο κομμάτων δημιουργήθηκε ως συνέπεια της ρώσικης επανάστασης, πριν από τη σταλινοποίηση της ΕΣΣΔ. Και τα δυο ταυτίστηκαν πάντως με το «σοσιαλιστικό στρατόπεδο»., παρόλο που διατήρησαν την αυτονομία των αποφάσεών τους, αντίθετα με ό,τι συνέβη σε άλλα ΚΚ. Και τα δυο συσσώρευσαν επίσης αγωνιστικές εμπειρίες πριν εμπλακούν σε ένα παρατεταμένο λαϊκό πόλεμο –ήδη από την αρχή του 1930 στη Κίνα, και μια δεκαετία αργότερα στο Βιετνάμ.
Πριν τον αμερικάνικο πόλεμο, το Βιετμίνχ αποκτά βαθειά εθνική νομιμότητα με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας τον Αύγουστο του 1945, και κατόπιν με τη καθοδήγηση ενός «λαϊκού πολέμου» που επιφέρει στο γαλλικό εκστρατευτικό σώμα την ήττα του Ντιν Μπιεν Φου –ένα κατόρθωμα που είναι ήδη χωρίς προηγούμενο απέναντι σε μια αποικιακή μητρόπολη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιτίθενται άρα σε ένα έμπειρο και καλά ριζωμένο αντίπαλο, έστω και αν δεν αμφιβάλουν για τη νίκη τους καθώς έχουν συνείδηση της ισχύος τους.
Εξαιτίας της διάρκειάς του, ο απελευθερωτικός αγώνας στο Βιετνάμ ενσαρκώνει μια ολάκερη περίοδο, που ανοίγει με τη ρώσικη επανάσταση. Η νίκη του 1975 είναι κατά κάποιο τρόπο η τελική κορύφωσή της: την φέρνει σε ολομέτωπη σύγκρουση με τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Προαναγγέλλει επίσης, παρόλο που αυτό δεν είναι άμεσα προφανές, το τέλος αυτής της περιόδου, εξαιτίας της βιαιότητας των ενδο-γραφειοκρατικών συγκρούσεων και των κρίσεων που διαβρώνουν το σοβιετικό και το κινέζικο καθεστώς.
Ένας ολοκληρωτικός πόλεμος
Η επέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ινδοκίνα, είναι πριν από όλα μια στρατιωτική κλιμάκωση χωρίς προηγούμενο πέρα από τους παγκόσμιους πολέμους. Χρησιμοποιήθηκαν τα τεράστια μέσα της περιοχής, από τις βάσεις της Οκινάβα μέχρι εκείνες της Ταϋλάνδης που μετατράπηκε σε «αεροπλανοφόρο της στεριάς». Ο Έβδομος Στόλος βομβαρδίζει τις βιετναμέζικες ακτές ενώ η αεροπορία του μπορεί να επεμβαίνει σε χρόνο ρεκόρ. Τα γιγάντια βομβαρδιστικά Β52 επιχειρούν από πολύ ψηλά και προκαλούν τεράστιες καταστροφές. Για πρώτη φορά, τα ελικόπτερα χρησιμοποιούνται πολύ μαζικά στις μάχες (η Γαλλία τα είχε ήδη χρησιμοποιήσει στην Αλγερία). Ναπάλμ, αποφυλλωτικά, (η ουσία orange που δηλητηριάζει όλη τη χώρα), βόμβες διασποράς… Με εξαίρεση την ατομική βόμβα και τη καταστροφή των κυριότερων φραγμάτων που θα είχε πνίξει κάτω από τα νερά ένα τμήμα του Βόρειου Βιετνάμ (δυο μέτρα που θα είχαν απρόβλεπτες διεθνείς συνέπειες), χρησιμοποιούνται τα πάντα. Το εκστρατευτικό σώμα των ΗΠΑ φτάνει τους 550.000 άνδρες. Ρίχνονται στη μικρή έκταση της Ινδοκίνας δυο φορές περισσότερες βόμβες από αυτές που ρίχτηκαν από το σύνολο των συμμάχων σε όλα τα μέτωπα της σύρραξης 1939-1945. Συνολικά, σχεδόν 9 εκατομμύρια αμερικανοί στρατιωτικοί έλαβαν μέρος στη σύρραξη.
Ο πόλεμος διεξάγεται σε πολλούς χώρους. Ένα δολοφονικό σχέδιο στοχεύει τα στελέχη του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, και στο νότο το σχέδιο Φοίνιξ προκαλεί πολλές δεκάδες χιλιάδες θύματα. Εφαρμόζεται μια αγροτική μεταρρύθμιση για να αντιπαρατεθεί σε εκείνη που κληροδότησε το Βιετμίνχ και για να αποκτήσει κοινωνική βάση το καθεστώς της Σαϊγκόν (καπιταλιστές κτηματίες). Οι αγροτικοί πληθυσμοί συγκεντρώνονται σε στρατηγικά χωριά και εγκαθιδρύεται ένα σύστημα αστυνομικού ελέγχου, σπίτι με σπίτι, ακόμα και σε πόλεις, για να εντοπίζεται κάθε άτομο που δεν έχει καταγραφεί. Με στόχο να μειωθούν οι ανθρώπινες απώλειες του εκστρατευτικού σώματος, αποφασίζεται η «βιετναμοποίηση» των αντεπαναστατικών ενόπλων δυνάμεων –το ζητούμενο είναι «να αλλάξει το χρώμα του δέρματος των πτωμάτων»…
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η οικονομία καλείται να συμβάλει στην πολεμική προσπάθεια και το ίδιο συμβαίνει με την επιστημονική κοινότητα από την οποία η κυβέρνηση ζητάει να διευρύνει το φάσμα των θανατηφόρων μηχανών, των διεισδυτικών βομβών για τη καταστροφή των τούνελ, των ανιχνευτών θερμότητας για να εντοπίζεται η ανθρώπινη παρουσία, των ναρκών κατά προσωπικού που ενσωματώνονται στο φυσικό περιβάλλον… Οι επιστήμονες, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, ακολουθούν τις εντολές χωρίς συνειδησιακά προβλήματα, μέχρι την ώρα που αρχίζει να αναπτύσσεται το αντιπολεμικό κίνημα εξαιτίας των αμερικανικών απωλειών (σκοτώθηκαν 60.000 GI’s ενώ έχασαν τη ζωή τους 3 εκατομμύρια Βιετναμέζοι, 5 εκατομμύρια τραυματίστηκαν και 10 εκατομμύρια εκτοπίστηκαν)…
Παρά τις σημαντικές απώλειες, που θα έχουν σοβαρές συνέπειες μετά τη νίκη, (αποδυναμώνεται εξαιρετικά το επαναστατικό στελεχιακό δυναμικό των καταγόμενων από το Νότο), η βιετναμέζικη αντίσταση κρατάει γερά. Το οικονομικό κόστος για τις ΗΠΑ γίνεται υπέρογκο. Το αντιπολεμικό κίνημα μετατρέπεται σε παράγοντα εσωτερικής πολιτικής αστάθειας. Το 1968 συγκλόνισε τη Δύση… και η Ουάσιγκτον υποχρεώνεται να διαπραγματευτεί. Δυο χρόνια μετά από την υπογραφή των συμφωνιών του Παρισιού, το καθεστώς της Σαϊγκόν καταρρέει.
Σαχ αλλά όχι ματ
Σε αυτή τη χρονιά του 1975, με τον αέρα της βιετναμέζικης νίκης, η Μοζαμβίκη κηρύσσει την ανεξαρτησία της (τον Ιούνιο), και η Ανγκόλα κάνει το ίδιο (το Νοέμβριο) –ωστόσο, η Νότια Αφρική θα εισβάλει και στις δυο. Όμως, και στη Νότια Αφρική, το καθεστώς του απαρτχάϊντ θα τερματιστεί κι αυτό το 1994…
Οι Ηνωμένες Πολιτείες υποχρεώθηκαν σε σαχ στο Βιετνάμ, όμως ο Βασιλιάς δεν έγινε ματ. Οι συμφωνίες του Παρισιού δεν κατάληξαν σε συμβιβασμό κατά το πρότυπο όσων συνέβησαν στο Εβιάν μεταξύ του γαλλικού ιμπεριαλισμού και του νέου αλγερινού καθεστώτος. Συνέβη μάλιστα το αντίθετο. Η Ουάσιγκτον έχει ως πολιτική της να πάρει την εκδίκησή της και η σύρραξη συνεχίζεται με άλλες μορφές. Ήδη από το 1972, σε μια θεαματική του κίνηση, ο Ρίτσαρντ Νίξον πηγαίνει στο Πεκίνο την ίδια ώρα που μαίνονται οι μάχες στη χερσόνησο της Ινδοκίνας. Διαγράφεται μια ευκαιριακή συμμαχία που οδηγεί, μετά το 1975, στη δημιουργία ενός αντιβιετναμέζικου μετώπου από τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, την Κίνα (στην οποία υπερισχύει ο Ντενγκ Χσιάο Πινγκ) και… τους Ερυθρούς Χμερ (πίσω από την επίσημη κάλυψη του Σιχανούκ).
Ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει. Η Ουάσιγκτον συνεχίζει τη διπλωματική πίεση πάνω στο Βιετνάμ και επιβάλει αποκλεισμό (που θα διατηρηθεί μέχρι το Φλεβάρη του 1994) και απαγορεύει τις διεθνείς επενδύσεις. Οι Ερυθροί Χμερ, που έχουν εμπλακεί σε ένα φονικό εγχείρημα στην ίδια την Καμπότζη, πληθαίνουν τις συνοριακές επιθέσεις και διεκδικούν το δέλτα του Μεκόνγκ. Το Δεκέμβρη του 1978, ο βιετναμέζικος στρατός επεμβαίνει μαζικά και το καθεστώς του Πολ Ποτ καταρρέει, ενώ οι εκτοπισμένοι πληθυσμοί επιστρέφουν στα σπίτια τους. Το Φλεβάρη-Μάρτη 1979, γύρω στους 120.000 άνδρες του κινέζικου στρατού επιτίθενται σε πολλά σημεία στα βόρεια σύνορα. Τους αντιμετωπίζουν οι τοπικές πολιτοφυλακές και τα περιφερειακά στρατεύματα καθώς οι τακτικές βιετναμέζικες δυνάμεις έχουν εμπλακεί στο επιχειρησιακό θέατρο της Καμπότζης. Το ζητούμενο για το ΚΚΚ είναι να στείλει μήνυμα στο Ανόϊ ότι τα αρχιπέλαγα των Spratleys και Paracels είναι κινέζικα. Πρόκειται για το προμήνυμα των σημερινών ναυτικών συγκρούσεων για τα χωρικά ύδατα.
Ο πόλεμος μετά το πόλεμο προκαλεί κρίση στο Βιετνάμ. Όπως στη Ρωσία, στη Κίνα ή στη Κούβα, ο ιμπεριαλισμός υποχρεώνει τους Βιετναμέζους να πληρώσουν πολύ ακριβά τη δικιά του ήττα, την ίδια ώρα που η κοινωνία τους βγαίνει εξαντλημένη από 30 χρόνια συγκρούσεων. Το καθεστώς σκληραίνει ακόμα περισσότερο –στο παρελθόν είχε ήδη βάλει κάπως στο περιθώριο τον Χο Τσι Μινχ (που πέθανε το 1969), είχε παραγκωνίσει αρκετές φορές τον Τζιαπ και είχε κάνει μια μυστική εκκαθάριση μέσα στην ηγεσία, ενώ οι υποτιθέμενοι «φιλο-σοβιετικοί» είχαν μπει σε αυστηρό κατ’οίκο περιορισμό για πάρα πολλά χρόνια. Φοβάται μήπως η κινέζικη κοινότητα στο νότο της χώρας γίνει πέμπτη φάλαγγα και επιτίθεται εξάλλου στους μεγάλους καπιταλιστές εμπόρους… που συνήθως είναι Κινέζοι. Το Πεκίνο ρίχνει λάδι στη φωτιά, πράγμα που συμβάλει στη μαζική έξοδο των «boat people».
Η ήττα των ΗΠΑ το 1975 είχε συνέπειες διαρκείας. Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός γνώρισε μια σχετική παρακμή, από την οποία θα μπορούσε να επωφεληθεί η Ευρώπη. Για πολλά χρόνια, του ήταν πολιτικά αδύνατο να εμπλακεί άμεσα σε ένα νέο πόλεμο. Θα μπορούσε να είχε ανοιχτεί ένα παράθυρο ευνοϊκό για τους αγώνες –αν βέβαια δεν το είχαν κλείσει αυτόματα οι συνέπειες της σινο-σοβιετικής σύγκρουσης. Η ήττα μέσα στη νίκη δεν προήλθε από τον εξωτερικό εχθρό, αλλά από τον εσωτερικό εχθρό κάθε κοινωνικής επανάστασης: τη γραφειοκρατία.
Αλλά επίσης, και ας μην το ξεχνάμε, από την αδυναμία της διεθνούς αλληλεγγύης –ενός πάντα παρόντος ζητήματος. Γράφτηκαν πολύ όμορφες διεθνιστικές σελίδες στη περίοδο 1965-1975 που οφείλονται ειδικότερα, αλλά όχι και αποκλειστικά, στη ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας σε πολλές χώρες. Ωστόσο, ήταν πολύ αργά. Ο βιετναμέζικος λαός θα μπορούσε να είχε κερδίσει την ανεξαρτησία του το 1936-1937 επί κυβέρνησης Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία. Ή το 1945, αν το Παρίσι δεν είχε μπορέσει να στείλει ένα εκστρατευτικό σώμα για να ανακαταλάβει τη παλιά του αποικία. Ή το 1954 αν το Πεκίνο και η Μόσχα δεν είχαν κάνει μια συμφωνία με το Παρίσι. Ή ακόμα το 1968, ως επακόλουθο της επίθεσης του Τετ. Χρειάστηκε να περιμένουμε μέχρι το 1975, μετά από δεκαετίες καταστροφών και δεινών που θα ήταν δυνατό να αποφύγουν τόσο οι απελευθερωτικές δυνάμεις όσο και ολάκερος ο πληθυσμός.
*Ο Πιερ Ρουσέ είναι εκ των συνιδρυτών της γαλλικής LCR, πρώην διευθυντής του Διεθνούς Ινστιτούτου Έρευνας και Επιμόρφωσης του Άμστερνταμ, καθώς και ιδρυτής και διευθυντής της ιστοσελίδας Europe solidaire sans frontières. Είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής της International Encyclopedia of Revolution and Protest, ενώ διετέλεσε υπεύθυνος για ασιατικά ζητήματα του Γραφείου της Τέταρτης Διεθνούς. Μεταξύ των πολλών βιβλίων που συνέγραψε είναι και τα: Le Parti communiste vietnamien, contribution à l’étude de la révolution vietnamienne (Maspero, 1975), Communisme et nationalisme vietnamien (Éd. Galilée, 1978).