15 Μαΐου 2011
Δηλητηριώδεις βοήθειες στο ευρωπαϊκό μενού
του Ερίκ Τουσσαίν
(μετάφραση Δημ. Οικονομίδης)
Το Μάιο του 2010 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο Οικονομικής Στήριξης, προικοδοτούμενο με πολλές εκατοντάδες δισεκατομμυρίων ευρώ. [1]. Αυτή η οικονομική βοήθεια προβλεπόταν ότι θα διαρκούσε 3 χρόνια, αλλά είναι ήδη βέβαιο ότι αυτό το χρονικό όριο θα ξεπεραστεί. Πρόκειται για οικονομική βοήθεια που εξαρτάται από το εάν, στις χώρες που θα δοθεί, θα υλοποιηθούν προγράμματα λιτότητας που υποτίθεται ότι θα αποκαταστήσουν την φερεγγυότητά τους. Το Ταμείο Στήριξης εντάσσεται σε ένα πιο ευρύ σχέδιο βοήθειας, που συμπεριλαμβάνει και χρηματοδότηση του ΔΝΤ ύψους πολλών εκατοντάδων δις ευρώ, και που υπόκειται στις ίδιες προϋποθέσεις, ακολουθώντας κατευθείαν τα σχέδια δομικής προσαρμογής του ΔΝΤ, σχέδια τα οποία επιβλήθηκαν από τη δεκαετία του 1980 στις αναπτυσσόμενες χώρες και στις οικονομίες που προήλθαν από το πρώην σοβιετικό μπλοκ. Περαιτέρω, η ΕΚΤ αποφάσισε να αγοράσει τίτλους χρέους που εκδόθηκαν από τις χώρες που είναι σε δυσκολία αλλά, και αυτό είναι θεμελιώδες, η απόκτηση αυτών των τίτλων γίνεται μέσω ιδιωτικών τραπεζών στη δευτερογενή αγορά του χρέους.
Η ΕΚΤ, λοιπόν, αντί να δανείζει απευθείας στα κράτη–μέλη της ευρωζώνης, δανείζει κεφάλαια με επιτόκιο 1% στις ιδιωτικές τράπεζες οι οποίες στη συνέχεια δανείζουν αυτό το χρήμα στα κράτη που έχουν δυσκολίες με τόκο διπλάσιο ή και τριπλάσιο, για τα βραχυπρόθεσμα δάνεια. Στη συνέχεια η ΕΚΤ αγοράζει από αυτές τις ίδιες τράπεζες του τίτλους των Κρατών [2] στα οποία αρνείται να δανείσει απευθείας! Προφανώς, είναι απόλυτα λογικό να θεωρούμε ότι η ΕΚΤ θα έπρεπε να δανείζει με 1% απευθείας τα Κράτη που το χρειάζονται, αντί να περνάνε μέσω των τραπεζών, οι οποίες έχουν έτσι ζουμερά κέρδη και οι οποίες παίρνουν απερίσκεπτα ρίσκα, με την πολιτική δανεισμού που ακολουθούν, χρέη τα οποία θα κληθούν να αναλάβουν τα Κράτη στη θέση των τραπεζών σε περίπτωση κινδύνου χρεοκοπίας. Αλλά, δεν θα πρέπει να αρκεστούμε να ζητήσουμε από την ΕΚΤ να δανείζει τα Κράτη, πρέπει πρώτα και κύρια, να πετύχουμε την ακύρωση του άνομου μέρους του δημόσιου χρέους και μια σημαντική μείωση του υπολοίπου χρέους [3]. Αν δεν δώσουμε προτεραιότητα σε αυτήν την απαίτηση, η θηλιά του χρέους θα χαλαρώσει μόνο ελάχιστα και οι λαοί θα έχουν να πληρώσουν τα σπασμένα της κρίσης επί δεκαετίες.Πολλές διατάξεις των Συνθηκών που διέπουν την ΕΕ, την ευρωζώνη και την ΕΚΤ πρέπει να καταργηθούν [4]. Για παράδειγμα, πρέπει να καταργηθούν τα άρθρα 63 και 125 του Συμφώνου της Λισσαβόνας που απαγορεύουν κάθε έλεγχο στην κίνηση των κεφαλαίων και, επίσης απαγορεύουν, κάθε βοήθεια σε Κράτος που βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Πρέπει επίσης να εγκαταλειφθεί το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Πέραν αυτών, πρέπει να αντικατασταθούν οι υπάρχουσες Συνθήκες με νέες στα πλαίσια μιας πραγματικής συντακτικής δημοκρατικής διαδικασίας, ούτως ώστε να καταλήξουμε σε ένα σύμφωνο αλληλεγγύης των λαών για την απασχόληση και την οικολογία. Πρέπει να αναθεωρηθεί ολοκληρωτικά η νομισματική πολιτική όπως επίσης και το καθεστώς και οι πρακτικές της ΕΚΤ.
Η έκδοση ευρώ-ομολόγων
Μπροστά στην έκταση της κρίσης, οι ευρωπαίοι ηγέτες αποφάσισαν να δημιουργήσουν και να εκδώσουν « ευρώ-ομόλογα», ώστε να χρηματοδοτήσουν, εν μέρει, το Ταμείο Στήριξης, που παρέχει δάνεια στις πιο χρεωμένες χώρες. Αυτός ο νέος μηχανισμός επιτρέπει να δανείζεται μια χώρα μέσα σε καλλίτερες συνθήκες από τις αγορές, εξασφαλίζοντας μια βαθμολόγηση ΑΑΑ, ισοδύναμη με αυτή που είχαν η Γερμανία ή η Γαλλία το 2010. Πρόκειται, εκ νέου, για δανεισμό από τις αγορές, δηλαδή από τις ιδιωτικές τράπεζες και άλλα μαραφέτια [στα γαλλικά zinzins, λέξη που υποδηλώνει « θεσμικούς επενδυτές, δηλαδή διαχειριστές συλλογικών ταμείων που έχουν αποκτήσει χρηματιστική βαρύτητα σε βαθμό παροξυσμού στις χρηματιστικές αγορές, όπως τα συνταξιοδοτικά ταμεία, ασφαλιστικές εταιρείες και άλλοι οργανισμοί συλλογικών καταθέσεων. Βλέπε http://www.cadtm.org/Glossaire-R-Z ...] αντί να χρηματοδοτούνται απευθείας οι ανάγκες των δημοσίων αρχών από την ΕΚΤ ή τις Κεντρικές Τράπεζες των κρατών-μελών.
Η προοπτική ενός σχεδίου Brady για τις πιο χρεωμένες ευρωπαϊκές χώρες
Στη διάρκεια του 2010, ο ευρωπαίοι ηγέτες αντιλήφθηκαν ότι η κατάσταση της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και προφανώς και άλλων χώρων θα χειροτέρευε τα επόμενα χρόνια, διότι προκλήθηκε ένα φαινόμενο χιονοστιβάδας. Παρόλο που οι κυβερνήσεις αποπληρώνουν το χρέος τους, ο όγκος του συνεχίζει να αυξάνει αμείλικτα εξαιτίας του φορτίου των τόκων και της χαμηλής οικονομικής ανάπτυξης. Τα βάρος της αποπληρωμής του χρέους θα γίνει σύντομα αβάστακτο για μια σειρά χωρών. Γι’ αυτό το λόγο στα τέλη του 2010, ο ευρωπαίοι ηγέτες ανακοίνωσαν ότι από το 2013, με την ευκαιρία της έκδοσης νέων τίτλων χρέους, θα υιοθετηθούν νέοι κανόνες που θα προβλέπουν την δυνατότητα αναδιάρθρωσης του χρέους μαζί με μια μείωση του ύψους του. Από τον Ιούνιο του 2013 όλοι οι τίτλοι που θα εκδίδονται από τα ευρωπαϊκά Κράτη θα περιλαμβάνουν μια « ρήτρα συλλογικής δράσης » που θα ορίζει ότι αν μια χώρα σε απελπιστική κατάσταση δεν είναι σε θέση να εξοφλήσει το χρέος της, όλοι οι επενδυτές θα οφείλουν να συναντηθούν και υποδείξουν με πιο τρόπο θα αναδιαρθρωθεί το χρέος και, ενδεχομένως, να το ελαττώσουν. Αυτό ο τύπος μηχανισμού είχε ήδη συζητηθεί στα πλαίσια του ΔΝΤ στην αρχή της δεκαετίας του 2000, ως επακόλουθο της αναστολής πληρωμής του χρέους από τη Ρωσία το 1998 και από την Αργεντινή το 2001.
Εν ολίγοις, τα χρόνια μετά το 2013, οι ιδιώτες δανειστές θα πρέπει να περιμένουν μια αναδιάρθρωση του χρέους των χωρών αυτών, πράγμα που σημαίνει μια ελάττωση του όγκου τού χρέους ως αποτέλεσμα των αναγκαστικών διαπραγματεύσεων. Αλλά ας μην ανησυχούν πολύ για τα μερίσματα των κύριων μετόχων των ιδιωτικών πιστωτικών οργανισμών: στο μεταξύ, οι πιστωτές θα έχουν πετύχει να τους έχουν αποπληρωθεί χρηματικά ποσά καθ’ όλα αξιόλογα, ελαττώνοντας ταυτόχρονα το ρίσκο της έκθεσής τους σε χώρες κινδύνου διότι το ΔΝΤ, η ΕΚΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παίρνουν όλο και περισσότερο χώρο ως δανειστές. Ο Πατρίκ Αρτύς (Patrick Artus ), επικεφαλής των οικονομολόγων της τράπεζας Natixis, κάνει την ίδια ανάλυση: «Στην αρχή της επόμενης δεκαετίας, σχεδόν το σύνολο του χρέους που κατέχεται από ιδιωτικούς δανειστές θα έχει αποπληρωθεί, και σχεδόν το σύνολο του δημόσιου χρέους των χωρών σε δυσκολία θα είναι στα χέρια των δημόσιων δανειστών ( Fonds européen de stabilité financière (FESF) et son successeur, Union européenne, FMI…), (Flash Economie, 24 Mars 2011 http://gesd.free.fr/flas1218.pdf)
Κατά βάθος, όλα αυτά θυμίζουν τη διαχείριση της κρίσης του χρέους του τρίτου κόσμου στη διάρκεια της δεκαετίας του ’80 με την εφαρμογή του Σχεδίου Brady [5]. Πράγματι, στην αρχή της κρίσης που ξέσπασε το 1982, το ΔΝΤ και οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ, της Μ. Βρετανίας και άλλων δυνάμεων έσπευσαν να βοηθήσουν της ιδιωτικές τράπεζες του Βορρά που είχαν πάρει τεράστια ρίσκα δανείζοντας γενναιόδωρα τις χώρες του Νότου, και κυρίως της Λατινικής Αμερικής (κάπως όπως έγινε με τον τομέα των subprimes και προς χώρες όπως η Ελλάδα, οι χώρες της Αν. Ευρώπης, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία). Όταν οι αναπτυσσόμενες χώρες, με πρώτο το Μεξικό, βρέθηκαν στο χείλος της παύσης πληρωμών, το ΔΝΤ, οι χώρες μέλη της Λέσχης του Παρισιού τους δάνεισαν κεφάλαια υπό τον όρο ότι θα συνέχιζαν τις αποπληρωμές προς τους ιδιώτες τραπεζίτες του Βορρά και θα εφάρμοζαν σχέδια λιτότητας (τα περίφημα σχέδια διαρθρωτικής προσαρμογής). Στη συνέχεια, μιας και συνεχιζόταν η χρέωση του Νότου ως αποτέλεσμα ενός φαινομένου χιονοστιβάδας, έβαλαν σε εφαρμογή το σχέδιο Brady ( από το όνομα του υπουργού οικονομικών των ΗΠΑ, εκείνης της περιόδου ) που συνεπαγόταν την αναδιάρθρωση του χρέους των κυριότερων από τις χρεωμένες χώρες με ανταλλαγή τίτλων. Ο όγκος του χρέους μειώθηκε κατά 30% σε ορισμένες περιπτώσεις και οι νέοι τίτλοι (οι τίτλοι Brady) εγγυήθηκαν ένα σταθερό επιτόκιο περίπου του 6%, πράγμα που συνέφερε πολύ τους τραπεζίτες, Αυτό εξασφάλιζε επίσης τη συνέχιση των πολιτικών λιτότητας υπό τον έλεγχο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Σήμερα, σε άλλα μήκη και πλάτη, η ίδια λογική προκαλεί τις ίδιες καταστροφές.
Σημειώσεις:
[1] Στην αρχή, επρόκειτο για 440 δις ευρώ αλλά δεδομένης της συνέχισης της κρίσης και των επιθέσεων των κερδοσκόπων , το ποσόν που διατέθηκε δεν σταμάτησε να αυξάνει.
[2] Για να είναι εξασφαλιστεί ότι τα «μαραφέτια» θα συνεχίσουν να αποκτούν τίτλους ενώ τα διαβεβαιώνουν ταυτόχρονα ότι η ΚΤΕ θα είναι ο έσχατος αγοραστής αν παραστεί ανάγκη.
[3] Βλέπε Ερίκ Τουσσαίν, Οκτώ επείγουσες προτάσεις για μια άλλη Ευρώπη, πρόταση 1.
[4] Βλέπε το «8. Να επανιδρύσουμε δημοκρατικά μιαν άλλη ΕΕ βασισμένη στην αλληλεγγύη » στο Ερίκ Τουσσαίν, Οκτώ επείγουσες προτάσεις για μια άλλη Ευρώπη.
[5] Βλέπε Ερίκ Τουσσαίν, Παγκόσμια Τράπεζα: το διαρκές πραξικόπημα, CADTM- Syllepse - Cetim,2006. κεφ. 15