Contra-Xreos.gr - ενάντια στο χρέος - Άνιση ανάπτυξη ή δίκαιη αποανάπτυξη: Στη Διακυβερνητική Επιτροπή άνοιξε η συζήτηση

Featured

12 February 2022 Hits: 1253

Άνιση ανάπτυξη ή δίκαιη αποανάπτυξη:
Στη Διακυβερνητική Επιτροπή
άνοιξε η συζήτηση

του Daniel Tanuro

Πριν από είκοσι χρόνια, οι οπαδοί της είχαν συλλάβει την «αποανάπτυξη» ως μια «λέξη οβίδα», με θολή ιδεολογική φόρτιση: ο Serge Latouche και οι οπαδοί του έλεγαν ότι ήθελαν «να αλλάξουν οι άνθρωποι τον τρόπο που σκέφτονται», για «να βγουν από την οικονομία και από την ανάπτυξη»…Σήμερα, η συζήτηση έχει ξαναφουντώσει, αλλά στη βάση πολύ πιο αυστηρών παραδοχών.

Πράγματι, απέναντι στην κλιματική καταστροφή, είναι πολλοί πλέον οι ειδικοί που έχουν πάψει να πιστεύουν ότι είναι δυνατό να συμβιβαστεί η μείωση των εκπομπών CO₂ με την αύξηση του ΑΕΠ. Σύμφωνα με αυτούς, το κλίμα δεν μπορεί να σταθεροποιηθεί αν δεν μειωθεί η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας τόσο δραστικά ώστε να οδηγήσει αναπόφευκτα σε μείωση στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Η θέση αυτή έχει προφανώς επιπτώσεις και με όρους επιλογής της κοινωνίας που θέλουμε -όλοι αυτοί οι ειδικοί υπογραμμίζουν κυρίως την ανάγκη κοινωνικά δίκαιης αποανάπτυξης - αλλά η θεμελίωσή τους είναι επιστημονική, όχι ιδεολογική.

Ανάπτυξη και κλίμα δεν συμβιβάζονται

Ας αρχίσουμε θυμίζοντας τα δεδομένα του προβλήματος. Για να μην ξεπεράσουμε τους +1,5°C υπερθέρμανσης, πρέπει οι καθαρές εκπομπές CO₂ να μειωθούν κατά 50 % τουλάχιστον ώς το 2030 και κατά 100 % τουλάχιστον ώς το 2100. Οι συγγραφείς της 5ης Έκθεσης αξιολόγησης της ΔΕΕΚΑ [Διακυβερνητική Επιτροπή Ειδικών για την Κλιματική Αλλαγή] (έκθεση ARS του 2014, η οποία χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τη συμφωνία του Παρισιού) θεωρούσαν πως μια τέτοια μείωση θα ήταν συμβατή με την οικονομική ανάπτυξη: η αύξηση της ενεργειακής αποτελεσματικότητας και η ανάπτυξη των ανανεώσιμων θα μπορούσε να επιτρέψει να συντονιστεί η εξέλιξη του ΑΕΠ με την εξέλιξη των εκπομπών CO₂. Έξι χρόνια μετά, ένας τέτοιος σχετικός συνδυασμός έχει πράγματι ξεκινήσει σε μερικές αναπτυγμένες χώρες. Αλλά ένας τέτοιος απόλυτος συνδυασμός είναι αδύνατος. Πράγματι, για να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα και να ξεδιπλωθούν οι ανανεώσιμες, απαιτούνται τεράστιες επενδύσεις, που είναι πολύ ενεργοβόρες, ενώ αυτή η ενέργεια προέρχεται από ορυκτά κατά πάνω από το 80%. Κατά συνέπεια, η ενεργειακή μετάβαση, μέσα σε αναπτυξιακό πλαίσιο, οδηγεί αναγκαστικά σε περισσότερες εκπομπές CO₂. Καθώς οι εκπομπές αυτές πρέπει να μειωθούν -όχι σχετικά, αλλά απόλυτα- το συμπέρασμα είναι ακλόνητο: η αύξηση του ΑΕΠ βρίσκεται σε αντίφαση με τη σταθεροποίηση της υπερθέρμανσης σε επίπεδο κάτω του +1,5°C.

Πολλοί ειδικοί θέλησαν να πιστέψουν ότι η αντίφαση θα μπορούσε να ξεπεραστεί αφαιρώντας CO₂από την ατμόσφαιρα, για να αντισταθμιστούν οι εκπομπές. Για να γινόταν αυτό προτάθηκαν δύο πίστες: 1) να αυξηθεί η φυσική απορρόφηση CO₂ φυτεύοντας δέντρα. 2) να βρεθούν «τεχνολογίες αρνητικών εκπομπών» (ΤΑΕ), που να αφαιρούν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα αποθηκεύοντάς το στο υπέδαφος. Οι κριτικές αυτής της στρατηγικής δεν είναι καινούργιες. Όμως, ώς τώρα, η ΔΕΕΚΑ δεν τις έπαιρνε υπόψη της. Έτσι, όλα τα σενάρια που δοκιμάστηκαν στο πλαίσιο της Ειδικής Έκθεσης 1,5°C (του 2019) βασίστηκαν στη δυνατότητα «αντιστάθμισης άνθρακα». Όμως, ο άνεμος μοιάζει τώρα να αλλάζει. Και οι φωνές των ερευνητών που υποστηρίζουν πως αυτή η παραγωγικίστικη επιλογή αντιβαίνει την αρχή της σύνεσης δεν μπορούν πλέον να αγνοηθούν.

Πολύ ισχυρά επιχειρήματα

Τα επιχειρήματά τους είναι εξαιρετικά ισχυρά. Για να συμβιβαστεί η αύξηση του ΑΕΠ με ταυτόχρονο σεβασμό του +1,5°C, μερικά σενάρια προβλέπουν να αφαιρεθούν ώς το 2150 έως και 1.000 γιγατόννοι άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Δηλαδή εικοσιπέντε φορές οι ετήσιες εκπομπές! Το φύτεμα δέντρων δεν μπορεί να συμβάλει παρά πολύ λίγο (οι εκτάσεις είναι περιορισμένες) και κυρίως παροδικά (τα δέντρα απορροφούν CO₂ κατά την ανάπτυξή τους, αλλά μετά επίσης εκπέμπουν, ενώ και η υπερθέρμανση ευνοεί τις πυρκαγιές). Θα έπρεπε έτσι να βασιστούμε κυρίως στις ΤΑΕ, ιδιαίτερα στη «βιοενέργεια με σύλληψη και αποθήκευση του άνθρακα». Η αρχή της είναι πολύ απλή: καύση βιομάζας, αντί των ορυκτών, σύλληψη του CO₂ που απελευθερώνεται και θάψιμό του κάτω από τη γη. Καθώς η βιομάζα μεγαλώνει απορροφώντας CO₂, θεωρητικά, η ατμοσφαιρική συγκέντρωση CO₂ θα πρέπει να μειωθεί… Αλλά, στην πράξη: 1) Αγνοούμε αν αυτό θα λειτουργήσει, καθώς η τεχνολογία αυτή υπάρχει μόνο σε πρωτοτυπική μορφή. 2) Θα πρέπει να φυτευτεί βιομάζα σε γιγαντιαίες εκτάσεις. 3) Θα υπάρξει ανταγωνισμός με την ανθρώπινη διατροφή, με τη βιοποικιλότητα και με την τροφοδοσία πόσιμου νερού. 4) Δεν υπάρχει εγγύηση πως το CO₂ δεν θα διαφύγει στην ατμόσφαιρα.

Ένας επιστήμονας πρώτης γραμμής το είπε επισήμως στους αντιπροσώπους μέσα την COP26: πέρα από το 1,5°C, η Γη κινδυνεύει να μετατραπεί σε «πλανήτη χαμάμ», με μια άνοδο κατά 13 μέτρα ή και περισσότερο της επιφάνειας των ωκεανών[1]. Και είναι παρανοϊκό να βασιστεί κανείς σε κολπάκια μαθητευόμενου μάγου, για να αποφύγει τον κατακλυσμό. Αλλά, τότε, η δραστική και πολύ γρήγορη μείωση της τελικής κατανάλωσης ενέργειας είναι η μόνη εναλλακτική. Ταυτόχρονα, η οικονομική αυτή αποανάπτυξη είναι αδύνατη χωρίς κοινωνική και κλιματική δικαιοσύνη, δηλαδή χωρίς ριζική μείωση των ανισοτήτων και χωρίς ριζική βελτίωση των συνθηκών ύπαρξης του 50% πιο φτωχού της ανθρωπότητας, στις φτωχές χώρες, αλλά και στις πλούσιες. Αυτός είναι συμπυκνωμένα ο συλλογισμός που οδηγεί όλο και περισσότερους επιστήμονες να συνηγορήσουν σε αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «δίκαιη αποανάπτυξη».

Υπερκατανάλωση των πλουσίων, υπερπαραγωγή στην υπηρεσία των πλουσίων

Η ιδέα που επικρατεί στις κοινωνίες μας είναι πως η ανάπτυξη και η αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας είναι αναγκαίες για την απασχόληση και για τα εισοδήματα -με άλλα λόγια για την ευημερία. Όμως, η ιδέα αυτή αμφισβητείται όλο και περισσότερο σε επιστημονικό επίπεδο. Πέρα από την ικανοποίηση των θεμελιωδών αναγκών (ποιοτική διατροφή, καλή στέγη, άνετα ρούχα, αποτελεσματικό σύστημα υγείας, κατάλληλες υποδομές μετακίνησης), η χρησιμότητα μιας αυξημένης κατανάλωσης, στην πραγματικότητα, μειώνεται πολύ γρήγορα. Έτσι, «οι χώρες με υψηλά εισοδήματα θα μπορούσαν να μειώσουν το βιοφυσικό τους αποτύπωμα (και άρα και το ΑΕΠ τους), κρατώντας όμως ταυτόχρονα ή και ακόμα και αυξάνοντας τις κοινωνικές επιδόσεις και φτάνοντας και σε μεγαλύτερη ισότητα ανάμεσα στις χώρες», γράφουν δύο ερευνητές. Η πρόκληση, έτσι, για αυτούς, συνίσταται στο να εφαρμοστεί αποτελεσματικά μια «ισόρροπη μείωση των ροών ενέργειας και των πόρων που να διαπερνάει όλη την οικονομία και να συνδυάζεται με ταυτόχρονη εξασφάλιση της ευημερίας». [2]

Οι ανθρώπινες ανάγκες θα μπορούσαν άραγε να ικανοποιηθούν καλύτερα χρησιμοποιώντας συνολικά πολύ λιγότερη ενέργεια με καλύτερη κατανομή της; That’s the question. Ένα στοιχείο απάντησης βρίσκεται στο χάσμα στις εκπομπές CO₂ μεταξύ του 1% πιο πλούσιου και του 50% των πιο φτωχών και του 40% των «μέσων» εισοδημάτων. Αυτό το χάσμα όχι μόνο βαθαίνει, αλλά θα βαθύνει ακόμα περισσότερο ώς το 2030, εξαιτίας των κλιματικών πολιτικών των κυβερνήσεων! Οι προσπάθειες μείωσης των εκπομπών θα είναι αντιστρόφως ανάλογες των εισοδημάτων![3]

Οι κυβερνήσεις μας επαναλαμβάνουν πως «εμείς» πρέπει να αλλάξουμε τις συμπεριφορές μας. Αλλά ποιοί είναι αυτό το «εμείς»; «Η κατανάλωση των πιο πλούσιων νοικοκυριών παγκοσμίως είναι κατά πολύ ο πλέον καθοριστικός παράγοντας και ο πιο γερός επιταχυντής της αύξησης των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων», γράφουν ορισμένοι ερευνητές.[4] Θα πρέπει λοιπόν να απαγορευτεί αυτή η υπερκατανάλωση πολυτελείας: ιδιωτικά αεροπλάνα, σούπερ-θαλαμηγοί, υπερπολυτελείς βίλες, SUV, κλπ. Και, καθώς κάθε κατανάλωση προϋποθέτει μια παραγωγή, θα πρέπει επομένως και να σταματήσουν οι οικονομικές δραστηριότητες που έχουν ως στόχο κυρίως το καπιταλιστικό κέρδος: όπλα, διαφήμιση, πρόωρα απαξιωνόμενα προϊόντα,...

Μια καλή και άνετη ζωή για όλους και όλες είναι εφικτή

Άλλοι ερευνητές ξεκινούν από τη μέγιστη ποσότητα ενέργειας που κάθε άνθρωπος στον Πλανήτη μπορεί να χρησιμοποιεί, για να γίνει σεβαστό το όριο του +1,5°C υπερθέρμανσης, και αναρωτιούνται ποιές ανάγκες μπορούν να ικανοποιηθούν πάνω σε αυτή τη βάση και με ποιές κοινωνικές προϋποθέσεις.[5] Το μεγάλο ενδιαφέρον της προσέγγισης αυτής είναι ότι δείχνει πως η ικανοποίηση των αναγκών δεν εξαρτάται μόνο από την ποσότητα της καταναλώμενης ενέργειας, αλλά και από διάφορους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες που καθορίζουν τη συσχέτιση ανάμεσα σε ενέργεια και σε ανάγκες. Υπάρχουν μάλιστα παράγοντες που είναι «ωφέλιμοι» καθώς ικανοποιούν καλύτερα στη συσχέτιση ενέργεια και ανάγκες. Τέτοιοι παράγοντες είναι: καλές δημόσιες υπηρεσίες, μια ποιοτική δημοκρατία, μικρότερες εισοδηματικές αποκλίσεις, εγγυημένη πρόσβαση σε ηλεκτρισμό και σε καθαρές ενέργειες, δημόσιο σύστημα υγείας και καλές υποδομές για τις συναλλαγές και τις μεταφορές. Αντίθετα, η ανάπτυξη και ο εξορυκτικισμός είναι «επιζήμιοι» παράγοντες: δαπανούν περισσότερη ενέργεια για να ικανοποιήσουν λιγότερο ανάγκες. Παράδειγμα: οι καλές δημόσιες υπηρεσίες αυξάνουν το προσδόκιμο ζωής μειώνοντας ταυτόχρονα την τελική κατανάλωση ενέργειας. Αντίθετα, ο εξορυκτικισμός μειώνει το πρώτο και αυξάνει τη δεύτερη.

Όλες οι μελέτες τέτοιου τύπου συγκλίνουν: άνετα επίπεδα ζωής μπορούν να εξασφαλιστούν σε όλον τον πλανήτη με μια κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας μικρότερη από αυτήν των πλουσίων ανθρώπων και των πλουσίων χωρών. Οι κινητήριες δυνάμεις για υπερβολική ενέργεια στις χώρες αυτές είναι: «Ο εγκλωβισμός των εντατικών σε ενέργεια αναγκών από τη λογική των επιζήμιων παραγόντων. Η κατανάλωση πολυτελείας και οι καταναλωτικές ανισότητες. Η προγραμματισμένη εξάντληση των αντικειμένων. Η υπερπαραγωγή/υπερκατανάλωση. Ο ανταγωνισμός στα κέρδη. Η επέκταση της παραγωγής εξαιτίας των πιέσεων του χρηματοπιστωτικού συστήματος και της εξορυκτικής προσόδου». Το πρόβλημα είναι πως «οι επιζήμιοι παράγοντες προωθούνται ενεργητικά» στο πλαίσιο του σημερινού καθεστώτος, που είναι πλανητικό. Η λύση, επομένως, πρέπει να είναι επίσης «συστημική» και παγκόσμια: «ένας πιο διευρυμένος μετασχηματισμός απαιτείται, για να δοθεί προτεραιότητα στην ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών με λίγη ενέργεια».[6]

Η δίκαιη αποανάπτυξη εισδύει στη Διακυβερνητική Επιτροπή

Η 5η Έκθεση της ΔΕΕΚΑ δήλωνε την ακλόνητη πίστη της στο δόγμα της καπιταλιστικής αγοράς και ανταγωνιστικότητας, επομένως και στην ανάπτυξη: «Τα κλιματικά μοντέλα προϋποθέτουν αγορές που λειτουργούν πλήρως και ανταγωνιστικές αγοραίες συμπεριφορές». Το δόγμα αυτό δεν αντέχει πια, γιατί μας οδηγεί τώρα κατευθείαν στην άβυσσο. Τα τμήματα της 6ης Έκθεσης σχετικά με την προσαρμογή στην υπερθέρμανση και με τη μείωση των εκπομπών θα δημοσιευτούν στις αρχές του 2022. Έχει όμως διαρρεύσει το σχέδιο περίληψης του τμήματος για τη μείωση των εκπομπών, που απευθλυνεται σε αυτούς που παίρνουν τις αποφάσεις. Εκεί διαβάζουμε: «Στα σενάρια που προβλέπουν μείωση της ζήτησης ενέργειας, εκείνα που πρεσβεύουν τη μείωση των εκπομπών μειώνονται σημαντικά, με λιγότερη εξάρτηση από την απόσυρση CO₂ από την ατμόσφαιρα, με μικρότερη πίεση προς τα εδάφη και με πιο χαμηλές τιμές άνθρακα. Τα σενάρια αυτά δεν συνεπάγονται μείωση της ευημερίας, αλλά μάλλον παροχή καλύτερων υπηρεσιών».[7]

Θα ήταν πολύ αφελές να συμπεράνουμε πως η 6η Έκθεση της ΔΕΕΚΑ θα πάρει θέση κατά της οικονομίας της αγοράς. Το σχέδιο περίληψης αντικατοπτρίζει απλώς τη δύναμη των επιστημονικών επιχειρημάτων σχετικά με την αδυναμία να συμφιλιωθεί η αύξηση του ΑΕΠ με τον περιορισμό της υπερθέρμανσης κάτω του +1,5°C. Η ΔΕΕΚΑ δεν κάνει συστάσεις, θέτει διαπιστώσεις βασιζόμενες στην καλύτερη διαθέσιμη επιστήμη. Οι ερευνητές που εργάζονται πάνω στη «δίκαιη αποανάπτυξη» είναι πλέον αναγνωρισμένοι από την επιστημονική τους κοινότητα. Είναι μια νίκη ενάντια στην κυριαρχία της καπιταλιστικής ιδεολογίας του «όλο και περισσότερα» πάνω στην επιστήμη. Είναι, όμως, οι κυβερνήσεις που αποφασίζουν για το δρόμο που πρέπει να ακολουθηθεί. Η περίληψη της έκθεσης πρέπει να επικυρωθεί από αυτές. Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι θα κάνουν τα πάντα για να φύγει αυτή η μικρή φρασούλα από την περίληψη. Θα το καταφέρουν άραγε; Θα το δούμε. Αλλά, ό,τι και αν γίνει, αυτή η φράση θα παραμείνει στην έκθεση, καθώς αυτή ανήκει στους επιστήμονες!

Καμία θέση εργασίας σε ένα νεκρό πλανήτη

Η αναγνώριση από τη ΔΕΕΚΑ της δίκαιης αποανάπτυξης ως εναλλακτική προς το καπιταλιστικό δόγμα του ανταγωνισμού-κέρδους-ανάπτυξης δίνει ένα στήριγμα και στον αγώνα για μια άλλη κοινωνία. Αυτό θα έπρεπε μάλιστα να απασχολήσει το συνδικαλιστικό κίνημα. Έως τώρα, οι ηγεσίες του τελευταίου ποντάρουν στην ανάπτυξη, στο όνομα της απασχόλησης. Όμως απατώνται για τη δυνατότητα «δίκαιης μετάβασης» σε έναν «πράσινο καπιταλισμό». Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει πράσινος καπιταλισμός όπως δεν υπάρχει και κοινωνικός καπιταλισμός και η «μετάβαση» είναι απάτη. Οι ανισότητες μεγαλώνουν μαζί με το ΑΕΠ. Ο λογαριασμός της οικολογικής κρίσης θα είναι τσουχτερός και οι κατέχοντες σκοπεύουν σίγουρα να τον πληρώσουν οι λαϊκές τάξεις. Απέναντι στην αυξανόμενη απειλή μιας οικολογικής καταστροφής, που θα είναι ταυτόχρονα και πρωτόγνωρη κοινωνική καταστροφή, μόνον οι αγώνες και η σύγκλιση των αγώνων μπορούν να μας σώσουν.

Ο κόσμος της εργασίας πρέπει επειγόντως να στρατευτεί πολύ πιο ενεργά δίπλα στη νεολαία, στις γυναίκες, στους ιθαγενείς λαούς, στους μικρούς αγρότες, που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του αγώνα για τον πλανήτη. Αυτό θα έπρεπε να προκαλέσει ένα βαθύ στρατηγικό σγτοχασμό με στόχο την επεξεργασία ενός προγράμματος αντικαπιταλιστικών και αντιπαραγωγικίστικων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Ένα τέτοιο πρόγραμμα θα επέτρεπε, πράγματι, στο συνδικαλισμό να γονιμοποιήσει την ιδέα της «δίκαιης μετάβασης» με τις δικές του προτεραιότητες, τις δικές του διεκδικήσεις, τις δικές του βλέψεις. Ιδιαίτερα τον επαναπροσανατολισμό, δημόσια και συλλογικά, των εργαζομένων (χωρίς μείωση μισθών) προς οικολογικά και κοινωνικά χρήσιμες δραστηριότητες και με μαζική και συλλογική μείωση του χρόνου εργασίας.

Να δουλεύουμε λιγότερο, να δουλεύουμε όλοι και όλες μας, να ζούμε καλύτερα! Δεν υπάρχει απασχόληση σε νεκρό πλανήτη. Να χάνουμε τη ζωή μας προσπαθώντας να την κερδίσουμε καταστρέφοντας τον πλανήτη των παιδιών μας, είναι μια όσο ποτέ άλλοτε απαράδεκτη επιλογή.

ΠΗΓΗ - Μετάφραση: ΤΠΤ