Βοσνία: Plenum σημαίνει ολομέλεια του λαού
Ανταπόκριση από Σαράγεβο: Βασίλης Ρόγγας, Δημήτρης Παπανικολόπουλος
Όταν ρωτάμε τους Βόσνιους διαδηλωτές γιατί διαμαρτύρονται, ξεσπούν αμέσως ενάντια στη διαφθορά που χαρακτηρίζει τους κυβερνητικούς και κρατικούς αξιωματούχους. Και μάλλον δεν έχουν άδικο. Η διοικητική δομή της χώρας, σπάταλη, αναποτελεσματική και διεφθαρμένη, μοιάζει με ένα πολυπλόκαμο τέρας: δύο διοικητικές ενότητες, βοσνιακή και σερβική, 10 καντόνια στη βοσνιακή περιοχή και άρα 10 κυβερνήσεις, μία ακόμα κυβέρνηση στον σερβικό τομέα και πάνω από αυτές η ομοσπονδιακή κυβέρνηση με τρεις συμπροέδρους από κάθε κυρίαρχη εθνοτική ομάδα (σέρβοι, κροάτες και βόσνιοι).
Η οικονομική αναπαραγωγή αυτής της γραφειοκρατίας αποτελεί ένα δυσβάσταχτο φορoλογικό βάρος για τους πολίτες, ωστόσο αναπαράγεται με καλά οργανωμένο τρόπο. Η νομιμοποίηση του τεράστιου αυτού κράτους εδράζεται στα εκτεταμένα πελατειακά δίκτυα με τη βοήθεια των οποίων οι κρατικοί φορείς οργανώνουν τα πάντα σε όλες τις σφαίρες της πολιτικής και οικονομικής ζωής. Οι ηγέτες των κυβερνητικών πολιτικών κομμάτων κατέχουν το σύνολο σχεδόν των μέσων μαζικής ενημέρωσης με τη βοήθεια των οποίων οργανώνουν την κρατική προπαγάνδα. Τα εθνικιστικά και ταυτόχρονα νεοφιλελεύθερα αυτά κόμματα φροντίζουν να επισείουν συνεχώς τον κίνδυνο του πολέμου κάθε φορά που η κοινωνική κίνηση είναι ανοδική, βασιζόμενοι στο γεγονός ότι οι μνήμες από τον πόλεμο που τελείωσε το 1995 είναι ακόμα ζωντανές.
Αντιπολίτευση δεν υπάρχει, αφού όλα τα κόμματα συμμετέχουν σε κάποια από τις βαθμίδες της διοίκησης και συναλλάσσονται για να διατηρούνται σε αυτές. Από αυτό τον κανόνα εξαιρούνται μόνο μικρά κόμματα της αριστεράς.
Τα συνδικάτα, με τη σειρά τους, κινητοποιούνται πολύ δύσκολα, ενώ ως επί το πλείστον δεν είναι ανεξάρτητα από τα κόμματα που κυβερνούν. Οι συνδικαλιστικές ηγεσίες διαπραγματεύονται όχι τα δικαιώματα των εργαζόμενων, αλλά την αναπαραγωγή της πολιτικής τους θέσης. Δεν είναι συγκρουσιακά, ίσως γιατί απειλούνται διαρκώς με διάλυση ή άρση του δικαιώματος διαπραγμάτευσης με την κυβέρνηση αν απεργήσουν, εκτός των περιοριστικών νομικών συνθηκών που επικρατούν. Όπως χαρακτηριστικά μας δήλωσε ο F.B, ηγετικό συνδικαλιστικό στέλεχος στον τομέα της εκπαίδευσης, το συνδικάτο του δεν συμμετείχε στις κινητοποιήσεις των δυο τελευταίων εβδομάδων, διότι έχουν αποφασίσει διαμαρτυρίες τον Μάρτιο και παράλληλα βρίσκονται σε διαδικασία κοινωνικού διαλόγου με την κυβέρνηση. Ως εκ τούτου, η συμμετοχή τους στις διαδηλώσεις θα σταματούσε τις διαπραγματεύσεις .
Αντίθετα όμως με τις συνδικαλιστικές ηγεσίες, οι απολυμένοι εργαζόμενοι από υπηρεσίες και εργοστάσια παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στις κινητοποιήσεις. Οι κινηματικές διεργασίες συνεχίζονται σε πολλές πόλεις 2 εβδομάδες μετά το ξέσπασμα τους στην Τούζλα, μια άλλοτε κραταιά βιομηχανική πόλη του βορρά. Οι πολίτες, με πρωτοπόρους τους εργάτες της Τούζλα διαδηλώνουν κάθε μέρα τις μεσημεριανές ώρες ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις και την διαφθορά, με σκοπό να ρίξουν όλες τις τοπικές κυβερνήσεις. Ήδη το έχουν καταφέρει σε κάποιες περιοχές (Τούζλα και Σαράγεβο). Μετά τα πρωτοφανή για τα βοσνιακά δεδομένα επεισόδια, η κινηματική δραστηριότητα δεν παίρνει καθόλου βίαιες μορφές. Οι ίδιοι οι κινητοποιούμενοι, όπως μας δήλωσαν πολλοί συμμετέχοντες, κατανόησαν ότι χρειάζονται την ευρύτερη κοινωνική νομιμοποίηση για τη συνέχιση, μαζικοποίηση και επιτυχία των κινητοποιήσεων αυτών. Η μιντιακή προπαγάνδα τους ονομάζει «χούλιγκανς» και «εγκληματίες» και έχει φοβίσει αρκετό κόσμο που δεν έχει άλλα κανάλια ενημέρωσης σχετικά με αυτές τις δυναμικές διαμαρτυρίες.
Σε κάθε πόλη, σχεδόν κάθε μέρα, οι πολίτες διαδηλώνουν. Μία από αυτές τις διαδηλώσεις έλαβε χώρα το μεσημέρι του Σαββάτου στο Σαράγεβο. Πάνω από 1.000 διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν έξω από το κτήριο της Προεδρίας (που κάηκε τις προηγούμενες ημέρες). Όπως μας επισήμανε η Ράντα, μία μαχητική 45άρα γυναίκα με συμμετοχή σε αριστερά πολιτικά σχήματα, στις διαδηλώσεις παίρνουν μέρος τόσο καινούργιοι όσο και παλιοί ακτιβιστές, ενώ, κατά τη γνώμη της, δεν υπάρχει πραγματική πολιτική αριστερά, αλλά ευτυχώς υπάρχει κοινωνική. Αρκετοί διαδηλωτές κρατούσαν μεγάλα σκίτσα που διακωμωδούσαν τους πολιτικούς. Σφυρίχτρες, κατσαρόλες, κίτρινα περιβραχιόνια στο χέρι – σημάδι ότι «είμαστε όλοι ενωμένοι» όπως χαρακτηριστικά μας είπαν όταν μας το πρόσφεραν- συμπληρώνουν το σκηνικό της διαμαρτυρίας.
Εκεί γνωρίσαμε τη Σέλμα, μεταπτυχιακή φοιτήτρια φιλοσοφικής, και μιλήσαμε για όλα. Οι Βόσνιοι είναι πολύ ευγενικοί και καλοπροαίρετοι άνθρωποι. «Χρειαζόμαστε μια νίκη, για να δώσουμε προοπτική. Ήδη στην Τούζλα πέτυχαν τη μείωση των μισθών των κυβερνητικών αξιωματούχων και καταργήθηκε το δια βίου επίδομα των πολιτικών που είχαν εκλεγεί έστω και μια φορά». «Δεν περιμένω φυσικά να αλλάξουν όλα κατευθείαν, ξέρω ότι αυτή η διαδικασία θα πάρει πολύ καιρό. Ήταν όμως θέμα χρόνου να ξεσπάσει η οργή του κόσμου που συσσωρεύονταν εδώ και 20 χρόνια νεοφιλελεύθερων πολιτικών». Στο δρόμο βλέπει κανείς όλες τις ηλικίες και όλες τις εθνικότητες, γιατί τα προβλήματα είναι κοινά (ανεργία, φτώχεια, αποκλεισμός, έλλειψη προοπτικής ). Έπειτα, μια ολόκληρη γενιά έχει γεννηθεί μετά τον πόλεμο και είναι διατεθειμένη να αφήσει πίσω τις παλιές εθνοτικές διαμάχες που σοβούσαν από πάντα στην περιοχή. Θέλουν να μορφωθούν, να εργαστούν αξιοπρεπώς, να ταξιδέψουν. Παρόλο που 1,5 εκατομμύριο βόσνιοι έχουν φύγει «εγώ θέλω να μείνω εδώ και να αγωνιστώ για να αλλάξει η ζωή μας» μας δήλωσε η Σέλμα.
Σχεδόν κάθε μέρα επίσης, διεξάγεται ανοιχτή λαϊκή αμεσοδημοκρατική συνέλευση στα κέντρα των πόλεων της Βοσνίας (όχι όμως και στη σερβική ενότητα, όχι δημόσια τουλάχιστον). Μια τέτοια συνέλευση παρακολουθήσαμε και εμείς στο Σαράγεβο, στο Αθλητικό και Πολιτιστικό Κέντρο, δίπλα στην ελληνική πρεσβεία. Πάνω από 1.000 συμμετέχοντες όλων των ηλικιών, εθελοντές οργανωτές που εναλλάσσονταν στις θέσεις ευθύνης, πολίτες που σέβονταν και άκουγαν τους ομιλητές/τριες, ημερήσια διάταξη εκτυπωμένη για όλους, κανονισμός της συνέλευσης που διαβάζεται στην αρχή, livestreaming της συνέλευσης, τρίλεπτες τοποθετήσεις από τον καθένα, δημόσιος κατάλογος για τους ομιλητές, προτάσεις, ψηφοφορίες και ολοκλήρωση της διαδικασίας σε 1 ½ ώρα έτσι ώστε να μπορεί να παρακολουθήσει ο καθένας και η καθεμία χωρίς να κουραστεί. Αυτοοργάνωση, άμεση δημοκρατία και ισότητα είναι οι αρχές των plenum, όπως ονομάζονται αυτές οι συγκεντρώσεις. Όταν ένας από μας μίλησε ως έλληνας που συμπαραστέκεται στον αγώνα των βόσνιων για κοινωνική δικαιοσύνη και κατάλαβαν πως πρόκειται για αριστερούς κάποιοι φώναζαν «σύριζα – σύριζα» και «εργάτες όλων των χωρών ενωθείτε!» ξεσπώντας στο μεγαλύτερο χειροκρότημα της βραδιάς.
Μετά το πέρας της συνέλευσης συνεχίσαμε την κουβέντα με δυο κοπέλες από την οργανωτική επιτροπή σε ένα εναλλακτικό καφέ, από αυτά στα οποία συναντιέται η νεολαία προοδευτικών πεποιθήσεων. Μας εκμυστηρεύτηκαν ότι ανήκουν στη Ριζοσπαστική Αριστερά, όπως και πολλοί άλλοι και άλλες στις οργανωτικές επιτροπές των συνελεύσεων. «Όλο και περισσότεροι νέοι στρέφονται ενστικτωδώς προς την Αριστερά, σε μια χώρα που οτιδήποτε είχε να κάνει με κράτος, κεφάλαιο, κομμουνισμό ήταν λέξεις και συζητήσεις απαγορευμένες» μας επισήμανε η Tihana, νεαρή αριστερή ακτιβίστρια.
Θα μπορέσει το σκουλήκι να φάει το μήλο της φωτογραφίας ή θα πέσει από ένα γαργαλητό το διοικητικό οικοδόμημα στο κεφάλι ενός πολύπαθου λαού που μέχρι σήμερα πίστευε πως ο,τιδήποτε είναι καλύτερο από την επανάληψη της πολεμικής σύγκρουσης;