Μέρα-25: Απέναντι στην πανδημία, τί;

των Eva Betavatzi, Olivier Bonfond και Éric Toussaint

Πρόγραμμα του DiEM25 απέναντι στην κρίση του Covid-19 στην Ευρώπη –
Μια κριτική του CADTM

Προτάσεις όπως:

• να ενισχυθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι θεσμοί της, μεταξύ των οποίων και η ΕΚΤ¹, να αυξηθούν τα δημόσια χρέη όσο χρειάζεται για να σωθεί ο ιδιωτικός τομέας,
• να μην αμφισβητηθεί η νομιμότητα των δημοσίων χρεών,
• να δοθούν από 2.000 ευρώ στους τραπεζικούς λογαριασμούς κάθε ευρωπαίου πολίτη, πλούσιου ή απόλυτα φτωχού,
• να εκφραστεί δυσαρέσκεια που μειώνεται η ανταγωνιστικότητα της ΕΕ έναντι της Κίνας και των ΗΠΑ στις τεχνολογίες του μέλλοντος,

νά μερικές διαπιστώσεις και προτάσεις που μοιάζουν να προέρχονται από κάποιο νεοφιλελεύθερο κόμμα, θα πείτε.

Και όμως, όχι: είναι αυτά που υποστηρίζει το DiEM25² (το ευρωπαϊκό ΜΕΡΑ25).

Ωστόσο, το DiEM25 είναι ένα αριστερό ευρωπαϊκό κίνημα, που υποστηρίζει πολλούς αγώνες, όπως για παράδειγμα την απελευθέρωση του Julian Assange, και που κάνει συχνά προτάσεις που αξίζουν να συζητηθούν. Εάν, όμως, εφαρμοζόταν το τελευταίο του πρόγραμμα, « Τέσσερα Δεδομένα και Τρία Βήματα, για να προστατευθούν οι Ευρωπαίοι Πολίτες, να Αποτραπεί μια Μεγάλη Νέα Ύφεση και να Αποφευχθεί η Κατάρρευση της Ένωσης», τότε η κοινωνία μετά τον Covid-19 θα έμοιαζε πολύ με αυτήν που προηγήθηκε της σημερινής κρίσης.

Να αποφευχθεί η «κατάρρευση της Ένωσης»;

Οι προτάσεις του DIEM25 έχουν ως στόχο να «εμποδίσουν την κατάρρευση της Ένωσης» (sic). Ο στόχος αυτός είναι πολύ προβληματικός. Μήπως δεν είναι αυτή ακριβώς η Ένωση που επιβάλλει στα κράτη μέλη, εδώ και δεκαετίες, μείωση μισθών και συντάξεων, αποδιάρθρωση των δικαιωμάτων της εργασίας και των κοινωνικών δικαιωμάτων, ιδιωτικοποίηση των δημοσίων υπηρεσιών, κλπ.,; Μήπως δεν είναι ακριβώς αυτή η Ένωση που, από το 2011 ώς το 2018, έκανε 63 φορές συστάσεις στα κράτη μέλη της ΕΕ για να ιδιωτικοποιήσουν τμήματα ολόκληρα του τομέα της υγείας ή και να μειώσουν τις δημόσιες δαπάνες τους στο χώρο της υγείας; Μήπως δεν είναι αυτή ακριβώς η Ένωση που εμπόδισε τον ελληνικό λαό να βγει, το 2015, από τη θανατηφόρα λογική της λιτότητας; Αυτή η Ένωση που έκανε τα πάντα για να εμποδιστούν και άλλοι λαοί από το να θελήσουν να απελευθερωθούν από το νεοφιλελευθερισμό. Αυτή η Ένωση που δεν προβαίνει σε καμία κοινή δαπάνη απέναντι στην υγειονομική κρίση³, την ίδια ώρα που δαπανάει τεράστια ποσά για να εμποδίσει ανθρώπους να μπουν στα εδάφη της και να τους απαγορέψει την άσκηση του δικαιώματος ασύλου και κατοικίας⁴.

Να αυξηθεί το δημόσιο χρέος;

Είναι η πρώτη πρώτη διαπίστωση του Diem25: «Το Δημόσιο Χρέος θα αυξηθεί και πρέπει να αυξηθεί». Για εμάς, το θεμελιώδες είναι να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε σε τί αυτά τα νέα χρέη θα χρησιμοποιηθούν: Μήπως για να σώσουν τις μεγάλες επιχειρήσεις και τράπεζες; Ή, αντίθετα, για μαζικές επενδύσεις στην κοινωνία και στην οικολογική μετάβαση;

Για το CADTM⁵, πριν πει κάποιος ότι το χρέος πρέπει να αυξηθεί, για να αντληθούν οι απαραίτητοι πόροι ώστε να καταπολεμηθεί η κρίση, πρέπει πρώτα να προτείνει την αναστολή της αποπληρωμής του δημοσίου χρέους, για να μπορέσει να εξασφαλίσει τους άμεσους χρηματοπιστωτικούς πόρους και να έχει το χρόνο να πραγματοποιήσει έναν έλεγχο με συμμετοχή των πολιτών που να εντοπίσει όσα χρέη είναι αθέμιτα, επονείδιστα, παράνομα και/ή μη βιώσιμα.

Επιπλέον, αν και το πρόγραμμα του DIEM25 μένει σιωπηλό σε αυτό, είναι σημαντικό να δείξουμε ότι είναι δυνατόν να βρεθούν και νέοι πόροι που δε δημιουργούν χρέος, όπως οι:

• πάλη κατά της μεγάλης φοροδιαφυγής,

• έκτακτος φόρος στις μεγάλες συσσωρευμένες περιουσίες και στα εισοδήματα των πιο πλούσιων,

• ειδικοί φόροι στις μεγάλες επιχειρήσεις που χόρτασαν ιδιαίτερα στην πανδημία (μεγάλες αλυσίδες τροφοδοσίας, GAFAM⁶, Big pharma, ...),

• μόνιμοι φόροι που να φορολογούν τους πιο πλούσιους και να επιτρέπουν αναδιανομή πλούτου υπέρ της πλειονότητας του πληθυσμού και του γενικού συμφέροντος,

• φόρος στην κηροζίνη,

• ...

Όλοι αυτοί οι φόροι μπορούν να αποφασιστούν από μια εθνική κυβέρνηση, γιατί οι φόροι και τα τέλη είναι αρμοδιότητας των κρατών και όχι της ΕΕ.

Τέλος, γιατί το DiEM25 δε θέτει σε αμφισβήτηση το σημερινό δημόσιο χρέος, τη στιγμή που ξέρουμε ότι ένα μεγάλο τμήμα των δημοσίων χρεών έχει συναφθεί με αθέμιτους, παράνομους, ακόμα και επονείδιστους, τρόπους, δηλαδή ενάντια στα συμφέροντα των πληθυσμών και χωρίς να παίρνονται υπόψη οι ανάγκες τους;

Να εκδοθούν ευρω-ομόλογα, μέσω της ΕΚΤ;

Το DIEM25 προτείνει να εκδώσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ευρω-ομόλογα συνολικής αξίας 1.000 δισεκατομμυρίων ευρώ. Ας θυμίσουμε, καταρχάς, σε τί συνίσταται το ευρω-ομόλογο (ή eurobond), που υποστηρίζεται τόσο από το DIEM25 όσο και από άλλους.

Αντίθετα από τους ισχυρισμούς των ηγετών της Γερμανίας, της Αυστρίας ή της Ολλανδίας, τα « ευρω-ομόλογα » καθόλου δε βάζουν τις « πλούσιες » χώρες να πληρώνουν τα χρέη των « φτωχών » χωρών! Γιατί πρόκειται για τίτλους χρέους που θα εκδίδονταν, όχι στο όνομα ενός κράτος, αλλά στο όνομα της ΕΕ στο σύνολό της, επιτρέποντας σε όλα τα κράτη να δανείζονται με χαμηλά επιτόκια. Είναι αλήθεια ότι αποτελεί σκάνδαλο το ότι μερικά κράτη της Ευρώπης (Ιταλία, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ελλάδα) δανείζονται με επιτόκια πολύ υψηλότερα από ορισμένες χώρες του κυρίαρχου « κέντρου » (Γερμανία, Βέλγιο, Αυστρία, Γαλλία, Ολλανδία, Φιλανδία), ακόμα περισσότερο που αυτά τα πρώτα υφίστανται εξίσου, ή και περισσότερο, τις επιπτώσεις της υγειονομικής και οικονομικής κρίσης.

Το CADTM θεωρεί ότι η έκδοση συλλογικών ευρωπαϊκών ομολόγων, στο σημερινό πολιτικό πλαίσιο της ΕΕ, δηλαδή με τη συντριπτική πλειοψηφία των κυβερνήσεων να είναι 100% νεοφιλελεύθερες, περιέχει απαράδεκτους κινδύνους, γιατί θα αύξαινε την εξάρτηση, και την υποταγή, των χωρών από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, που -όπως το έχουν επαρκώς αποδείξει τα τελευταία χρόνια- επιβάλλουν αντικοινωνικές και νεοφιλελεύθερες πολιτικές, εξυπηρετώντας τα συμφέροντα, όχι των λαών, αλλά του μεγάλου ευρωπαϊκού κεφαλαίου. Το ότι τα ευρω-ομόλογα αυτά θα εκδίδονταν από την ΕΚΤ, ή από μια άλλη δομή της ΕΕ, δεν αλλάζει και πολλά πράγματα στο ζήτημα.

Για το Diem25, ο στόχος είναι, λοιπόν, να «διαμοιραστεί το βάρος του χρέους» (διαπίστωση υπ’αριθμόν 2). Είναι άραγε πραγματικά στόχος του Diem25 να αναληφθεί το βάρος του χρέους από τους λαούς, με έστω κάπως πιο ισότιμο τρόπο;

Για το CADTM, αποτελεί σοβαρό λάθος να περιοριστούμε αποκλειστικά στους τρόπους δανεισμού και αποπληρωμής. Ακόμα και αν αυτά τα νέα χρέη αποπληρώνονταν με κάπως πιο αλληλέγγυο τρόπο, ποιός τελικά θα αναγκαζόταν να σηκώσει το βάρος της αποπληρωμής μέσα από νέα μέτρα λιτότητας; Οι μεγάλοι καπιταλιστές ή και πάλι οι λαοί, όπως έγινε και το 2008; Είναι σαφές πως η ΕΕ θα θελήσει να είναι οι λαοί που θα αποπληρώσουν το χρέος, για να προστατευτούν τα συμφέροντα των μεγάλων καπιταλιστών. Για το CADTM, είναι ουσιαστικό να προτείνουμε λύσεις που να επιτρέπουν μια ριζική ρήξη με τη λογική του χρέους και της λιτότητας⁷.

Να δοθούν από 2.000 ευρώ σε όλους τους Ευρωπαίους;

Η πρόταση αυτή, που ονομάζεται καμιά φορά και « χρήμα ελικόπτερο »⁸, θέτει επίσης πολλά προβλήματα. Πρώτον, για το Diem25, η καταβολή αυτή χρημάτων θα έπρεπε να γίνει σε όλους(-ες) τους κατοίκους, είτε πλούσιους είτε φτωχούς. Σοβαρά; Έπειτα, ακόμα και αν είναι αναγκαίο να βοηθηθούν όσοι είδαν να μειώνονται, ή και να εξαφανίζονται, τα εισοδήματά τους, ή και όσοι δεν έχουν καν εισόδημα, η πρόταση αυτή εγγράφεται σε μια φιλελεύθερη και ατομικιστική λογική, σύμφωνα με την οποία το κάθε άτομο θεωρείται ίσο με όλους τους άλλους, την ίδια ώρα που η κρίση έκανε να αναδυθούν οι τρομακτικές ανισότητες που χαρακτηρίζουν την κοινωνία.

Για το CADTM, πρέπει να αυξηθούν οι μισθοί, οι συντάξεις, οι διάφορες κοινωνικές αποζημιώσεις και επιδόματα. Ο στόχος είναι να αυξηθούν τα πραγματικά εισοδήματα των λαϊκών τάξεων και να τροφοδοτηθούν οι εισφορές στο δημόσιο και συλλογικό σύστημα της κοινωνικής ασφάλισης. Πρέπει επίσης να αυξηθούν γερά οι δημόσιες δαπάνες υπέρ των ουσιαστικών δημόσιων υπηρεσιών, αρχίζοντας από το δημόσιο σύστημα υγείας, όπως και τη δημόσια υπηρεσία εκπαίδευσης.

Η υγειονομική κρίση αποκάλυψε ένα ουσιαστικό ζήτημα: είναι τα συλλογικά εργαλεία, δηλαδή η κοινωνική ασφάλιση και οι δημόσιες υπηρεσίες, που είναι τα πιο αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση των κρίσεων και για την πάλη κατά των ανισοτήτων. Εάν χρειαζόταν να ξεμπλοκαριστεί « δωρεάν χρήμα » από την ΕΚΤ, εμείς πιστεύουμε ότι αυτό θα έπρεπε να κατευθυνθεί κατά προτεραιότητα προς την ενίσχυση των συλλογικών αυτών εργαλείων.

Πρέπει επίσης να νομιμοποιηθούν οι άνθρωποι χωρίς χαρτιά και να τους δοθεί πρόσβαση στις κοινωνικές ενισχύσεις και σε αξιοπρεπή απασχόληση κανονικής και τυπικής σύμβασης εργασίας.

Το DIEM25 επίσης προτείνει το ποσό των 2.000 ευρώ που θα χορηγούσε η ΕΚΤ να περάσει από τις τράπεζες για να φτάσει στους ευρωπαίους κατοίκους. Όμως, σε όλες τις χώρες της ΕΕ είναι οι μεγάλες ιδιωτικές τράπεζες που κυριαρχούν. Επομένως, η πρόταση αυτή θα ενίσχυε ακόμα περισσότερο τις ιδιωτικές τράπεζες, τη στιγμή που θα πρέπει να προωθηθεί η κοινωνικοποίηση των τραπεζών⁹, για το οποίο το DIEM25 δε λέει λέξη. Το DIEM25 δεν διατυπώνει καμία θετική πρόταση για να τελειώνει η κυριαρχία των ιδιωτικών τραπεζών επί της χρηματοδότησης των νοικοκυριών και των κρατών.

Αντί να προτείνει κανείς από λίγο χρήμα για όλο τον κόσμο, χωρίς να θέτει ουσιαστικά σε αμφισβήτηση την οικονομική λογική που προκάλεσε και ενίσχυσε την κρίση, η κρίση αυτή θα έπρεπε να είναι η στιγμή, για όλες τις δυνάμεις της αριστεράς, να θυμίσουν ότι τα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά δικαιώματα αποτελούν αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα και ότι, επομένως, αυτό που χρειάζεται είναι μια σειρά από ισχυρές διεκδικήσεις, όπως να απαιτήσουμε:

• στέγη για όλους,

• εγγύηση της πρόσβασης στην υγεία για όλους,

• απελευθέρωση των ανθρώπων χωρίς χαρτιά που είναι εγκλωβισμένοι σε κλειστά κέντρα,

• εγγύηση των κοινωνικών επιδομάτων που θα επέτρεπαν στον καθένα να ζει αξιοπρεπώς,

• εξασφάλιση πραγματικά δωρεάν παροχής των δημοσίων υπηρεσιών όπως η υγεία και η εκπαίδευση και

• όλων των δημοσίων υπηρεσιών που συνδέονται με τη φροντίδα των εξαρτημένων ανθρώπων και των υπηρεσιών στη γειτονιά.

Να ιδρυθεί ευρωπαϊκό ταμείο επενδύσεων για πράσινη ανάπτυξη;

Η πρόταση του DIEM25 είναι λακωνική. Υπάρχει κάτι καλό (ενίσχυση της χρηματοδότησης των δημοσίων υπηρεσιών και των δημοσίων αγαθών) και κάτι κακό, όταν διαβάζουμε, για παράδειγμα, στα εισαγωγικά του « Βήματος 3» της πρότασής του, ότι λυπάται που η ΕΕ έχει « καταστεί ανίκανη να ανταγωνιστεί την Κίνα και τις ΗΠΑ στις τεχνολογίες του μέλλοντος ¹⁰».

Σε σχέση με τις πράσινες επενδύσεις, έχουμε ήδη γράψει, σε ένα άρθρο που αφιερώσαμε στο DIEM25 για τις ευρωπαϊκές εκλογές¹¹, ότι εμείς δε θέλουμε καθόλου deal ούτε με τους τραπεζίτες, ούτε με τους υπεύθυνους για την καταστροφή του πλανήτη.

Συμπέρασμα

Για το CADTM, η σημερινή κατάσταση είναι εξαιρετικά σοβαρή και τα αριστερά κινήματα δεν μπορεί να επιτρέψουν στον εαυτό τους να κάνουν προτάσεις που να μην θέτουν θεμελιωδώς σε αμφισβήτηση την οικονομική λογική που οδήγησε στην κατάσταση αυτήν.

Για το CADTM, εάν δεν αλλάξουμε το συσχετισμό δυνάμεων, τα χρέη χιλιάδων δισεκατομμυρίων ευρώ όχι μόνο δε θα εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα του 99% του πληθυσμού αλλά και θα έρθουν να το « συντρίψουν » ακόμα περισσότερο.

Για να αλλάξουμε το συσχετισμό των δυνάμεων υπέρ των λαών, πρέπει μάλλον να διεκδικήσουμε όλοι μαζί το αίτημα για άμεση παύση της αποπληρωμής των δημοσίων χρεών και να απαιτήσουμε τη διαγραφή όλων των χρεών που είναι αθέμιτα, παράνομα και επονείδιστα¹², έτσι ώστε να απελευθερωθούν νέα περιθώρια χρηματοπιστωτικών ελιγμών που θα δώσουν επιτέλους την απόλυτη προτεραιότητα στην υγεία και στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Eva Betavatzi, Olivier Bonfond, Éric Toussaint

CADTM

Μετάφραση στα ελληνικά: Περιοδικό « 4 »

1 ΕΚΤ=Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα {ΣτΜ -σημείωση του μεταφραστή].

2 Βλ. « DiEM25 présente son plan en trois étapes pour éviter une dépression économique liée au COVID-19 », 28/3/2020. Και στα ελληνικά: « Τί πρέπει να κάνει η Ευρώπη τώρα. Το σχέδιο 3 σημείων του Μέρα25 - DiEM25».

3 Πράγματι, το πρόγραμμα των 750 δισεκατομμυρίων ευρώ της ΕΚΤ δεν αφορά την υγεία, ενώ και όλο περνάει μέσα από τις ιδιωτικές τράπεζες και τις μεγάλες επιχειρήσεις, από τις οποίες η ΕΚΤ αγοράζει δημόσια και ιδιωτικά χρέη. Για αυτό, βλέπε: Éric Toussaint, « Covid-19 : Les prochaines déflagrations financières probables », 21/4/2020, καθώς και: « Covid-19 : bilan d’étape de la crise multidimensionnelle et pistes alternatives », 16/4/2020.

4 Βλ. ReCommons Europe «Mettre fin aux politiques migratoires inhumaines de l’Europe forteresse», 23/4/2020.

5 CADTM: « Επιτροπή για την Ακύρωση του Χρέους του Τρίτου Κόσμου», βλ. http://cadtm.org/ [ΣτΜ].

6 GAFAM: Οι μεγάλες πολυεθνικές της τεχνολογίας, από τα αρχικά των Google, Apple, Facebook, Amazon και Microsoft. Big pharma είναι μια συντομογραφία για τις μεγάλες φαρμακευτικές πολυεθνικές [ΣτΜ].

7 Βλ. CADTM Europe, «Nous ne paierons plus leurs crises !», 16/4/2020.

8 Η έκφραση « helicopter money » πρωτο-χρησιμοποιήθηκε σε παραβολή του πάπα του νεοφιλελευθερισμού, Milton Friedman, για να περιγράψει μια γενική νομισματική επέκταση [ΣτΜ].

9 Eric Toussaint, « Pour affronter la crise capitaliste multidimensionnelle, il faut exproprier les banquiers et socialiser les banques », Partie 2 de la série : La pandémie du capitalisme, le coronavirus et la crise économique, 24/3/2020.

10 Βλ. Μέρα25-DIEM25 « What Europe Must Do, greek - Τί πρέπει να κάνει η Ευρώπη τώρα. Το σχέδιο 3 σημείων του Μέρα25 - DiEM25 », σελ.6.

11 Βλ. Eva Betavatzi, « Varoufakis’ dream », 21/5/2019.

12 Βλ. Eric Toussaint, «Pour combattre le Covid-19 : Pourquoi et comment suspendre immédiatement le paiement de la dette», 6/4/2020.