Το Δικαστήριο των Γυναικών στην πρώην Γιουγκοσλαβία – Εγκλήματα πολέμου της δεκαετίας του 1990

Της Helie Lucas Marieme*

Στις 7 Μαΐου άρχισε επίσημα στο Σαράγεβο της Βοσνίας, το Δικαστήριο Γυναικών για εγκλήματα πολέμου σε βάρος των γυναικών στη διάρκεια του πολέμου της δεκαετίας του 1990.

Γυναίκες από όλες τις γωνιές της πρώην Γιουγκοσλαβίας συμμετέχουν στο Δικαστήριο Γυναικών στο Σεράγεβο, απαιτώντας δικαιοσύνη για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν εναντίον τους κατά τη διάρκεια των πολέμων, όπως και για τις διακρίσεις και τα όσα υπέφεραν ως συνέπεια των πολέμων αυτών.

Η εντυπωσιακής ευρύτητας σύνθεση της οργανωτικής επιτροπής μιλά από μόνη της για την ενότητα και αλληλεγγύη των γυναικών μεταξύ όλων των εθνικών και εθνοτικών ομάδων που προέκυψαν από τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας:

Βοσνία και Ερζεγοβίνη: Μητέρες των θυλάκων της Σρεμπρένιτσα και της Ζέπα, Φόρουμ Γυναικών (www.forumzena.org), Ίδρυμα CURE (www.fondacijacure.org)

Κροατία: Κέντρο Γυναικείων Μελετών (www.zenstud.hr),  Κέντρο γυναικών θυμάτων πολέμου - ROSA (www.czzzr.hr)

Κοσσυφοπέδιο: Δίκτυο Γυναικών του Κοσσυφοπεδίου (www.womensnetwork.org)

Μακεδονία: Εθνικό Συμβούλιο για την Ισότητα των Φύλων (www.sozm.org.mk)

Μαυροβούνιο: Anima (www.animakotor.org)

Σλοβενία: Lobby Γυναικών Σλοβενίας ​​(www.zls.si)

Σερβία: Γυναικείες Μελέτες (www.zenskestudie.edu.rs), Γυναίκες με τα Μαύρα (www.zeneucrnom.org)

Αυτό, από μόνο του, αποτελεί ένα τεράστιο επίτευγμα, σε μια εποχή που η Ευρώπη μαστίζεται από την άνοδο των εθνικισμών, των ακροδεξιών δυνάμεων που διαιρούν τους λαούς στη βάση εθνικών και θρησκευτικών διαχωρισμών, σε μια εποχή που γίνονται προσπάθειες για ομογενοποίηση των εθνών και αποκλεισμού των μειονοτήτων και της διαφορετικότητας, σε μια εποχή που ακόμα και οι πολίτες της ίδιας χώρας επιχειρείται να διαιρεθούν ακόμα περισσότερο μέσα από την κατασκευή ανταγωνιστικών «κοινοτήτων».

Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι η οργάνωση που συντονίζει αυτό το εγχείρημα τα τελευταία 5 χρόνια είναι οι “Γυναίκες με τα Μαύρα” (WIB) από το Βελιγράδι, με άλλα λόγια μια οργάνωση από τη χώρα η οποία θεωρείται ότι πρώτη ξεκίνησε τους πολέμους αυτούς. Στην ηγεσία και τα μέλη των “Γυναικών με τα Μαύρα” επιφυλάχτηκε θερμή υποδοχή, αναγνωρίζοντας τον ρόλο τους σε όλη την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη σταθερή στήριξη τους στις γυναίκες από άλλες εθνικές και εθνοτικές κοινότητες, παρά τους μεγάλους κινδύνους για τις ίδιες, τόσο κατά τη διάρκεια των πολέμων, αλλά και μετά από αυτούς μέχρι και σήμερα. Το θερμό χειροκρότημα και οι επευφημίες για τις «Γυναίκες με τα Μαύρα» του Βελιγραδίου κατά την τελετή έναρξης των εργασιών του Δικαστηρίου Γυναικών αποτελούν μια ζωντανή μαρτυρία για τον ισχυρό δεσμό αλληλεγγύης καθώς και αναγνώριση της αφοσίωσης των «Γυναικών με τα Μαύρα» στο Δικαστήριο Γυναικών.

Το γεγονός ότι γυναίκες από όλα τα έθνη της πρώην Γιουγκοσλαβίας βρέθηκαν μαζί αποτελεί μια ισχυρή επίδειξη αλληλεγγύης πέρα από σύνορα. Αποτελεί επίσης μια πολιτική στάση που αψηφά τις καταστροφικές δυνάμεις της άκρας δεξιάς που συνεχίζουν να λυμαίνονται την περιοχή, αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη.

Το Δικαστήριο Γυναικών για την πρώην Γιουγκοσλαβία είναι πολύ διαφορετικό από όλα τα άλλα Δικαστήρια που υπήρξαν μέχρι σήμερα. Η προετοιμασία του πήρε πέντε χρόνια, στη διάρκεια των οποίων έγινε μια σπουδαία εργασία στη βάση. Στόχος του είναι η διαδικασία του όλου εγχειρήματος να περάσει στα χέρια των θυμάτων και όσων επέζησαν. Όλα έγιναν ώστε την πρωτοβουλία για τη μορφή του δικαστηρίου αλλά και τους στόχους που αυτό θα έχει να τις καθορίσουν οι ίδιες οι εμπλεκόμενες γυναίκες. Για τον λόγο αυτό, πραγματοποιήθηκαν εκατοντάδες συναντήσεις σε πόλεις και χωριά με ομάδες γυναικών θυμάτων, έτσι ώστε να διαμορφώσουν και να πάρουν στα χέρια τους αυτές οι ίδιες όλη τη διαδικασία. Οι μηνιαίες εκθέσεις δραστηριοτήτων που είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα της των «Γυναικών με τα Μαύρα» του Βελιγραδίου είναι ενδεικτικές του τρόπου και του ρυθμού με τον οποίο αυτές πραγματοποιούνταν. Σε κανένα στάδιο δεν υπήρξε προκαθορισμένο σχέδιο το οποίο να είχε υιοθετηθεί από προηγούμενα παραδείγματα τέτοιων δικαστηρίων γυναικών για τα θύματα και τις επιζήσαντες στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Αποτελεί ένα μοναδικό μοντέλο διαδικασίας που σέβεται απόλυτα και βαθύτατα τα θύματα και τις επιζήσαντες.

Μόνο τα δύο τελευταία χρόνια, η οργανωτική επιτροπή οργάνωσε/παρήγαγε 11 περιφερειακά σεμινάρια, 10 εκπαιδεύσεις για τις δημόσιες παρουσιάσεις, 102 δημόσιες παρουσιάσεις, σε 83 πόλεις της περιοχής, 25 ντοκιμαντέρ για αυτό το θέμα, 15 συναντήσεις (συμβουλευτικές συναντήσεις εργασίας των μελών της οργανωτικής επιτροπής, συνάντηση των μελών του Διεθνούς Συμβουλευτικού Συμβουλίου), 5 περιφερειακές φεμινιστικές ομάδες συζήτησης, ώστε να εμβαθύνουν και να γίνoυν κοινό κτήμα οι γνώσεις σχετικά με το όλο θέμα, 10 δημοσιεύσεις (μπροσούρες, φυλλάδια, έντυπο υλικό, η ατζέντα ειρήνης), και πολλά έντυπα σε όλες τις γλώσσες της περιοχής (αλβανικά, σερβο-κροάτικα/βοσνιακά, μακεδονικά και σλοβένικα).

Το Δικαστήριο Γυναικών θα ασχοληθεί με τη βία που ασκήθηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, καθώς και με τη βία που ασκήθηκε μετά τους πολέμους, καθώς σύμφωνα με τα ευρήματα από τις προπαρασκευαστικές εργασίες, υπάρχει μια συνέχεια της αδικίας και της βίας, η οποία συνδέεται με τον πόλεμο και ασκείται την μεταπολεμική περίοδο. Θα καλύψει την εθνικά θεμελιωμένη βία - από το κράτος και την κοινωνία-, τη στρατοκρατική βία – κατά τη διάρκεια του πολέμου εναντίον πολιτών (σε αντίθεση με την κλασική έννοια του «εμφυλίου πολέμου», στον οποίο οι πολίτες συμπαρατάσσονται με τη μια ή την άλλη παράταξη, η έννοια του «πολέμου εναντίον πολιτών » η οποία καταγράφεται ουσιαστικά κατά την ένοπλη σύγκρουση της δεκαετίας του 1990 στην Αλγερία όταν οι πολίτες βρέθηκαν μεταξύ της βίας των ενόπλων ομάδων των μουσουλμάνων φονταμεταλιστών και της κρατικής καταστολής, στοχοποιημένοι και από τους δυο  προκειμένου να τρομοκρατηθούν. Αυτό ακριβώς συνέβη και στην πρώην Γιουγκοσλαβία).Το Δικαστήριο Γυναικών θα εξετάσει ειδικότερα τη βία που ασκείται στη βάση του φύλου: τα εγκλήματα πολέμου που είναι οι βιασμοί που διαπράττονται και για εθνικιστικούς σκοπούς, την ανδρική βία κατά των γυναικών, καθώς και την πολιτική καταστολή των γυναικών που υπερασπίζονται τα  ανθρώπινα δικαιώματα. Επίσης, θα συσχετίσει όλα αυτά με την οικονομική βία κατά των γυναικών, που ακολούθησε τους πολέμους.

Διλήμματα και προκλήσεις προέκυψαν κατά τη διάρκεια της προπαρασκευαστικής διαδικασίας του Δικαστηρίου Γυναικών, κυρίως γύρω από ζητήματα ευθύνης και λογοδοσίας: ο εθνικισμός με την επακόλουθη μετάθεση ευθυνών στον «άλλο» και την υποτίμηση των εγκλημάτων πολέμου που διαπράχθηκαν «στο όνομά μας»,  αποτελεί εμπόδιο στη δίκαιη ειρήνη για την οποία οι γυναίκες δεσμεύτηκαν να αγωνιστούν.

Ο υπότιτλος του Δικαστηρίου Γυναικών: «Μια Φεμινιστική Προσέγγιση στη Δικαιοσύνη» είναι το κλειδί για να καταλάβουμε ότι αυτό Δικαστήριο δεν θα καταλήξει σε μια ετυμηγορία και σε ποινές: θα κατονομάσει τα εγκλήματα και τους δράστες, θα καταγγείλει τις  σχέσεις μεταξύ των διαφόρων μορφών βίας από τις οποίες οι γυναίκες υποφέρουν μέχρι και σήμερα στην πρώην Γιουγκοσλαβία, ως συνέπεια των πολέμων, θα ζητήσει δικαιοσύνη και, στο όνομα «της δύναμης της διεθνιστικής αλληλεγγύης των γυναικών», θα δεσμευτεί να παρακολουθήσει τις απαντήσεις που θα δώσουν οι εμπλεκόμενες αρχές.

Για τον λόγο αυτό, έχουν προσκληθεί γυναίκες από διάφορες χώρες στις οποίες έχουν διαπραχτεί παρόμοια εγκλήματα : σημειώσαμε ήδη τη παρουσία γυναικών από την Αλγερία και την Αργεντινή (των γνωστότατων «Μητέρων της Πλατείας του Μάη»), ενώ έχει αναγγελθεί η παρουσία γυναικών από την Ινδία, την  Παλαιστίνη και το  Κονγκό.

Επισήμως οι εργασίες του Δικαστηρίου Γυναικών άρχισαν στις 7 Μαΐου με μια τεράστια πορεία διαμέσου του Σαράγεβο, και οι πρώτες ακροάσεις ξεκίνησαν την επομένη στις 8 Μαΐου. Θα πρόκειται σίγουρα για ένα εξαιρετικά σημαντικό γεγονός.  Η απόφαση και τα τελικά συμπεράσματα αναμένονται να ανακοινωθούν στις 10 Μαΐου.

*Αλγερινή κοινωνιολόγος και φεμινίστρια, ίδρυσε και είναι επικεφαλής του Διεθνούς Δικτύου αλληλεγγύης «Γυναίκες Κάτω από Μουσουλμανικούς Νόμους».

Μετάφραση: Μαρίνα Μεϊντάνη