Το ελληνικό φεμινιστικό κίνημα χτες και σήμερα
Για ένα νέο φεμινιστικό κίνημα στην εποχή της κρίσης
Της Σόνιας Μητραλιά*
Η ιδέα της δημιουργίας ενός σπιτιού γυναικών στην Αθήνα δεν είναι καινούργια. Ήδη στην μεταπολίτευση όταν γεννήθηκε στα 1975 «Η Κίνηση Απελευθέρωσης των Γυναικών » το πρώτο μέλημα ήταν να αποκτήσει ένα χώρο συνάντησης, ένα σπίτι νεοκλασικό στην οδό Τσιμισκή αρ. 31 στα Εξάρχεια.
Και τελείως αυθόρμητα με πρωταγωνιστή μια ενθουσιώδη και ζωντανή συνέλευση νέων γυναικών, εμπνεόμενων από τις εξεγέρσεις του Μάη του 1968 και του Πολυτεχνείου, γεννηθήκαν σε αυτό το σπίτι, ιδέες, τραγούδια, ομάδες, πρωτοβουλίες και αγώνες...
Αγώνες που εισήγαγαν και σημάδεψαν μια ολόκληρη ιστορική περίοδο. Έφεραν βαθιές αλλαγές στο τρόπο ζωής της ελληνικής κοινωνίας τα τελευταία 40 χρόνια . Έφεραν πολλές κατακτήσεις, που σήμερα στα χρόνια των μνημονίων έγιναν κομμάτια και θρύψαλα!
Πριν την μεταπολίτευση, τα κυρία προβλήματα ήταν ο άμεσος έλεγχος της ζωής και του σώματος των γυναικών. Να θυμίσουμε πως χρειαζόταν η συγκατάθεση του πατέρα ή του συζύγου για τα πάντα, για να δουλεύει η γυναίκα έξω από το σπίτι, να ανοίξει τραπεζικό λογαριασμό. Δεν κυκλοφορούσε έξω από το σπίτι χωρίς τη συγκατάθεση των «αυταρχικών» γονέων, οι γυναίκες δεν μπορούσαν να διαλέγουν τον ερωτικό σύντροφό τους, η προίκα ήταν ακόμα η «τιμή της αγάπης». Δεν μπορούσαν να ζουν μόνες, το διαζύγιο ήταν δύσκολο και θεωρούνταν αποτυχία προσωπική των γυναικών. Επιπλέον δεν μπορούσαν να ελέγχουν πότε θα κάνουν παιδιά και πότε όχι !
Από το σπίτι στην Τσιμισκή, βγήκε ο αγώνας για το δικαίωμα στην έκτρωση και για την αντισύλληψη που διήρκεσε 10 χρόνια. Επίσης, εκεί συνειδητοποιήσαμε το σεξισμό και το μηχανισμό της βίας κατά των γυναικών σαν ένα εργαλείο επιβολής και υπακοής στην εξουσία του άνδρα και της κάθε εξουσίας.
Διεκδικήσαμε άλλες ανθρώπινες σχέσεις, σχέσεις χωρίς καταπίεση και κυριαρχία, χωρίς ανταγωνισμούς, χωρίς ανταλλάγματα, ονειρευόμασταν την ευτυχία.
Όλα αυτά ήταν πρωτάκουστα!
Με λίγα λόγια, αμφισβητήσαμε τα κλισέ για το παραδοσιακό ρόλο των γυναικών. Ρόλο που ήθελε τις γυναίκες ανολοκλήρωτα άτομα χωρίς βούληση, προέκταση του άνδρα, χωρίς δική τους προσωπικότητα και σεξουαλικότητα, όπου η μητρότητα και η αναπαραγωγή ήταν για τις περισσότερες ο μοναδικός προορισμός της ζωής τους. Διεκδικούσαμε το δικαίωμα στην μόρφωση , στην εκπαίδευση. ( Ας θυμηθούμε πως ένα τεράστιο ποσοστό των γυναικών ήταν ακόμα αναλφάβητο και χωρίς μισθωτή εργασία).
Όλα αυτά εισήγαγαν την συζήτηση στην κοινωνία για άλλες αξίες, σχέσεις, αντιλήψεις και για έναν άλλο τρόπο ζωής… και δεν άργησαν οι μεταρρυθμίσεις. Στην μεταπολίτευση άρχισε ένα άλλο κεφάλαιο στην ιστορία των δικαιωμάτων των γυναικών.
Η αλλαγή του συντάγματος το 1975, ενσωμάτωσε σαν βασική αρχή την ισότητα μεταξύ των δυο φύλων. Δεν άργησε, η αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου το 1983, που ανέδειξε την γονική μέριμνα αντί της πατρικής εξουσίας. Να θυμηθούμε πως πριν, τα παιδιά κληρονομούσαν το δικαίωμα στην ελληνική ιθαγένεια, άρα στα πολιτικά δικαιώματα, μόνο από το πατέρα/ αρχηγό της οικογένειας. Ακολούθησε η νομιμοποίηση των εκτρώσεων και της αντισύλληψης το 1986 και πολλά άλλα.
Ήταν, όντος μια αντιπατριαρχική επανάσταση; Γίναμε πραγματικά, υποκείμενα και πρωταγωνίστριες της μοίρας μας ; Εν μέρη μόνο. Γιατί αυτή η επανάσταση έμεινε δυστυχώς ανολοκλήρωτη!
Η ανεκπλήρωτη επανάσταση!
Παρόλες τις σημαντικές αλλαγές που είχαν συμβεί από την μεταπολίτευση ως τα μνημόνια, στην αληθινή ζωή η ισότητα απείχε πολύ από το να είναι πραγματικότητα.
Οι μεγαλύτερες κατακτήσεις μας ήταν οπωσδήποτε η δημιουργία του κράτους πρόνοιας, η μαζική είσοδος στην μισθωτή εργασία και στην δωρεάν εκπαίδευση. Όμως οι περισσότερες γυναίκες συνέχιζαν να κερδίζουν λιγότερα από τους άνδρες, συνέχιζαν να είναι πιο φτωχές στην κοινωνία και η οικονομική τους ανεξαρτησία παράμενε πάντα ένα άπιαστο όνειρο. Η εργασία τους πιο δύσκολη, πιο αλλοτριωτική, με λιγότερο κύρος. Ελάχιστες ήταν παρούσες στην κορυφή των ιεραρχιών της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Και, ας μην ξεχνάμε τη βία κατά των γυναικών, που όχι μόνο κρατούσε καλά όλα αυτά τα χρόνια του live-style αλλά και πήρε καινούργιες μορφές που βαθύνανε με την νέο-φιλελευθερη παγκοσμιοποίηση.
Στην δεκαετία του 90, γίνεται έκρηξη της εμπορευματοποίησης του σώματος των γυναικών. Και εδώ άρχισε η αντεπανάσταση!
Και η αντεπανάσταση!
Είναι γεγονός ότι το δουλεμπόριο γυναικών για σεξουαλική εκμετάλλευση πήρε τρομακτικές διαστάσεις στη χώρα και σημάδεψε βαθιά την ελληνική κοινωνία . Βία, απαγωγές, φυλακίσεις, βασανιστήρια ή ακόμα και θανατώσεις νεαρών γυναικών και παιδιών, προκειμένου να μεταβληθούν αυτά τα σώματα σε υπάκουα, χωρίς βούληση, θλιβερά σεξουαλικά εργαλεία… στο βωμό του κέρδους.
Ο σεξισμός και ο μισογυνισμός προαγόταν πλέον βιομηχανικά και καθημερινά από την τηλεόραση, από τη διαφήμιση και τα περιοδικά, αργότερα από το ιντερνέτ και τα κινητά. Όλα αυτά δημιούργησαν μια καινούργια μαζική λαϊκή σεξιστική κουλτούρα . Οι αγοραίες σχέσεις, η βία, ο ατομισμός, σχέσεις με ανταλλάγματα, γίνονταν πλέον αντιληπτά σαν κάτι το «φυσιολογικό». Αυτή η κουλτούρα έθιζε πολλούς άνδρες σε μια αναίσθητη και μίζερη , μηχανική σεξουαλικότητα, χωρίς συναίσθημα, απάνθρωπη… και αλλοτρίωσε άντρες και γυναίκες με καινούργια σεξιστικά κλισέ.
Και το παλιό αίτημα μας, για σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία, δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ…
Είναι αλήθεια, πως το κράτος πρόνοιας, ήταν η μεγάλη μας κατάκτηση, και ας ήταν κουτσό…
Κουτσό, γιατί συνέχιζε να αναπαράγει τα στερεότυπα του φύλου, τον ισχύοντα καταμερισμό εργασίας και τους έμφυλους ρόλους στη φροντίδα και στην οικιακή εργασία. Δημιουργήθηκαν δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες όπου δούλευαν κυρίως οι γυναίκες, δημιουργήθηκαν γυναικεία επαγγέλματα με μειωμένο κύρος, και εννοείται μειωμένο εισόδημα σε σχέση με τους άνδρες.
Βεβαία, σήμερα που ζούμε τη μνημονιακή κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους στο τροϊκανό πολιτισμό, συνειδητοποιούμε πόσο σημαντικό ήταν ειδικά για τις γυναίκες.
Στις θετικές συνέπειες ήταν η προστασία των γυναικών ( κοινωνική ασφάλεια, εργασιακά δικαιώματα, επιδόματα κάθε λογής όπως άδειες λόγω μητρότητας) και, ας μη ξεχνάμε το αυτοτελές εισόδημα, που εξασφάλισε μια σχετική οικονομική αυτονομία στις γυναίκες.
Το κοινωνικό κράτος ανακούφιζε μεγάλες ομάδες γυναικών ελαφρύνοντας την δουλειά της οικιακής και οικογενειακής φροντίδας με τις κοινωνικές υπηρεσίες (παιδικοί σταθμοί, δομές φροντίδας ηλικιωμένων, σύστημα υγείας, κοινωνική ασφάλιση, υπηρεσίες πρόνοιας και ψυχοκοινωνικής στήριξης, κλπ). Όμως πότε δεν αμφισβήτησε τις σχέσεις μέσα στην πατριαρχική οικογένεια, μεταξύ των φύλων και των κοινωνικών ανισοτήτων μεταξύ των ιδίων των γυναικών ( π.χ. μεταξύ μεταναστριών και τοπικών πιο πλούσιων γυναικών) !
Έτσι, στην «Ιδιωτική» ζωή ο άνδρας κράτησε τα προνόμια του και η γυναίκα την παραδοσιακή της θέση .
Και, σήμερα τι γίνεται;
Σήμερα βιώνουμε τις χειρότερες οπισθοδρομήσεις από την μεταπολίτευση, και τίθενται καινούργιες ιστορικές προκλήσεις για το ελληνικό φεμινιστικό κίνημα. Γιατί;
Γιατί, είναι οι γυναίκες που βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα της πολιτικής λιτότητας της Τρόικας. Γιατί, είναι το κοινωνικό κράτος που κατεδαφίζεται στο όνομα της εξοικονόμησης πόρων και της ιδιωτικοποίησης των κρατικών υπηρεσιών. Γιατί, είναι ακριβώς η διάλυση του κοινωνικού κράτους που αφαιρεί το έδαφος πάνω στο οποίο χτίστηκαν οι κατακτήσεις των γυναικών των τελευταίων δεκαετιών. Γιατί ως πλειονότητα των δημοσίων υπαλλήλων και ως βασικές χρήστριες των δημόσιων υπηρεσιών, πλήττονται πολλαπλάσια από τις περικοπές κάθε είδους.
Με αφορμή το χρέος, αναστράφηκε η ιστορική τάση συνεχούς βελτίωσης της θέσης της γυναίκας στην αγορά εργασίας από τη δεκαετία του 1980 και μετά. Όσο για το δικαίωμα στην ελεύθερη μητρότητα ή στην ελεύθερη επιλογή να αποφασίζουμε εάν θέλουμε να αποκτήσουμε παιδιά, αυτό είναι νεκρό γράμμα. Τι ειρωνεία της ιστορίας! Σαράντα χρόνια πίσω, αγωνιζόμασταν κατά της καταναγκαστικής μητρότητας, ενώ σήμερα μας αρνούνται το δικαίωμα να αποκτήσουμε παιδί…
Η βία κατά των γυναικών, ο αμοραλισμός, το bullying, ο μισογυνισμός μπήκαν στις συνήθειες, στις διαπροσωπικές σχέσεις, μπήκαν σαν πρότυπα συμπεριφοράς στην καθημερινή ζωή. Αλλά όχι μόνο! Μπήκαν και στα πολιτικά ήθη, στα δημοτικά συμβούλια, ακόμα και στην Βουλή των Ελλήνων και των Ελληνίδων με επιθέσεις ενάντια στην ίδια την πρόεδρο της Βουλής!
Ναι, πλέον ο αιωνίως συνηθισμένος σεξισμός μετατράπηκε σε κάτι άλλο! Μετατράπηκε, σε μισογυνισμό, έγινε ένα όπλο στα χέρια των κατεχόντων, που χρησιμοποιείται σε καιρό κοινωνικού πολέμου για να κάμψει το ηθικό του πολίτικου αντιπάλου, για να τον εξοντώσει και να τον υποτάξει.
Άλλα για το χειρότερο κανείς δεν μιλά: Η ιστορική μας ήττα είναι η επιστροφή των γυναικών στο σπίτι.
Με πρόσχημα και όπλο το χρέος και την αποπληρωμή του, σπρώχνουν τις γυναίκες πίσω στην οικογένεια και στον κοινωνικό αποκλεισμό. Μια επιστροφή στο 19 αιώνα!
Αλλά υπάρχει και συνέχεια. Το κράτος ξεφορτώνεται καθήκοντα κοινής ωφέλειας που είχε αναλάβει απέναντι στους πολίτες/σες και τα φορτώνει στην οικογένεια. Στην πραγματικότητα, κι αυτό το ξέρουν όλοι, μέσα στην οικογένεια είναι οι γυναίκες που φορτώνονται σχεδόν αποκλειστικά, την φροντίδα των αρρώστων, των μικρών παιδιών, των ηλικιωμένων, των ατόμων με ειδικές ανάγκες, ακόμα και των αναξιοπαθούντων νέων και ανέργων. Και βέβαια, όλα αυτά απλήρωτα και αόρατα…
Μ' άλλα λόγια, οι γυναίκες εξαναγκάζονται στο όνομα της «οικογενειακής αλληλεγγύης» να δουλεύουν εντελώς δωρεάν και όλο και πιο πολύ, και θα λέγαμε- με εξαναγκαστική εργασία, εργασία χωρίς δικαιώματα, για να υποκαταστήσουν -ή μάλλον να αντικαταστήσουν- το Κράτος Πρόνοιας και ένα μέρος της περίθαλψης, μόνες στο σπίτι και στην φτώχεια.
Το χειρότερο είναι οι ψυχολογικές ευθύνες και πιέσεις. Να στηρίξουμε τους άρρωστους στο αγώνα τους για την ζωή, χωρίς να έχουμε τα μέσα. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται σαν κούραση, πόνο, νευρική υπερένταση, πρόωρα γηρατειά, ατέλειωτη απλήρωτη εργασία, ενοχές, ντροπή και πρόσθετα έξοδα…
Κι όλα αυτά, χωρίς αμοιβή, χωρίς καν να τους αναγνωρίζεται αυτή η απλήρωτη εργασία. Μια εργασία ουσιαστική για την ζωή του πληθυσμού, που εξασφαλίζει την επιβίωση, που σώζει ότι απόμεινε από το κοινωνικό ιστό. Τα τεράστια ποσά που εξοικονομούνται από αυτή την καραμπινάτα νεοφιλελεύθερη επιχείρηση, πηγαίνουν απευθείας στην αποπληρωμή του χρέους. Κάτι που θα μπορούσαμε δίκαια να αποκαλέσουμε… μεγαλύτερη ληστεία του αιώνα!
Ένα δεύτερο κύμα;
Σε αυτά τα καινούργια διακυβεύματα, χρειάζονται καινούργιες απαντήσεις και δράσεις, χρειάζεται ένα νέο φεμινιστικό κίνημα., ένα δεύτερο κύμα.
Όμως, ενώ οι γυναίκες είναι πια ορατές στον αντιμνημονιακό αγώνα, δεν έχει απελευθερωθεί ένας καινούργιος φεμινιστικός λόγος. Και αυτό γιατί είμαστε διάσπαρτες, κομματιασμένες, ατομικοποιημένες, δεν διαθέτουμε ούτε τόπο, ούτε χώρο για να συναντηθούμε και να συζητήσουμε όλες αυτές τις νέες διακυβεύσεις.
Όλες αυτές οι διαπιστώσεις μας οδηγούν να εντοπίσουμε ένα κενό, ένα πολιτικό έλλειμμα στο οποίο οφείλουμε να απαντήσουμε:
Πιστεύουμε λοιπόν, πως αυτό το κενό το γεμίζει εν μέρει το Σπίτι των Γυναικών όπου κάθε λογής γυναικείες συλλογικότητες, άτομα, ακτιβίστριες σε συνεργασία με τα κοινωνικά κινήματα θα μπορούν να βγουν από την απομόνωσή τους και να συναντηθούν, να συνομιλήσουν, να προβληματιστούν, και να παράξουν από κοινού έργο. Θα είναι το στέκι μας αλλά, ταυτόχρονα, και ένας χώρος αλληλεγγύης, αυτοδιαχειριζόμενος.
Πώς; Με την προώθηση εκπαιδευτικών, πολιτιστικών, καλλιτεχνικών, κοινωνικών, πολιτικών πρωτοβουλιών των γυναικών, την φιλοξενία δραστηριοτήτων διαφόρων ομάδων γυναικών, συλλογικοτήτων, φεμινιστικών οργανώσεων, μεταναστριών, της ΛΟΑΤ κοινότητας,… Με, την επιμόρφωση γυναικών, με σεμινάρια κάθε λογής (ιστορία, δικαιώματα, οικονομία, τέχνη), την προώθηση υπηρεσίας πληροφόρησης, την ενθάρρυνση δημιουργίας καινούργιων συλλογικοτήτων, θα προχωρήσουμε…
Θα μας κάνει να γνωρίσουμε από πρώτο χέρι τους διαφορετικούς, πολύχρωμους αγώνες, να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας και, κυρίως, να συνειδητοποιήσουμε τη δύναμή μας. Και συνειδητοποιώντας την να ανεβάσουμε τον πήχη των φιλοδοξιών μας, ώστε να μπορέσουμε να διεκδικήσουμε πολύ πιο αποτελεσματικά τα δικαιώματά μας και να παίξουμε τον πρωταγωνιστικό ρόλο που μας αρνούνται και που μας αντιστοιχεί, μέσα σε αυτή τη κοινωνία…
(Σκίτσο της Σόνιας Μητραλιά)
* Η Σόνια Μητραλιά είναι μέλος της πρωτοβουλίας « Για το Σπίτι των Γυναικών καθώς και της CADTM (Επιτροπή για την Ακύρωση του Χρέους του Τρίτου Κόσμου).
Στήριξε και εσύ και υπόγραψε: https://secure.avaaz.org/el/petition/Politeia_Dimioyrgia_toy_Spitioy_Gynaikon/
Για επαφή: