Για μια οικοσοσιαλιστική αποανάπτυξη

Michael Lowy, Bengi Akbulut, Sabrina Fernandes, Γιώργος Καλλής

Η αποανάπτυξη και ο οικοσοσιαλισμός είναι δύο από τα πιο σημαντικά κινήματα -και προτάσεις- στη ριζοσπαστική πλευρά του οικολογικού φάσματος. Σίγουρα, στην αποαναπτυξιακή κοινότητα δεν δηλώνουν όλοι σοσιαλιστές, και δεν είναι όλοι οι οικοσοσιαλιστές πεισμένοι ότι θέλουν την αποανάπτυξη. Όμως, μπορούμε να διαπιστώσουμε πως αυξάνεται η τάση για αμοιβαίο σεβασμό και σύγκλιση. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να χαρτογραφήσουμε τα πολλά σημεία στα οποία συμφωνούμε μεταξύ μας, και ας απαριθμήσουμε τα κύρια επιχειρήματα υπέρ ενός αποαναπτυξιακού οικοσοσιαλισμού:

1) Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς ανάπτυξη. Χρειάζεται τη διαρκή επέκταση της παραγωγής και της κατανάλωσης, τη συσσώρευση του κεφαλαίου, τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Αυτή η διαδικασία απεριόριστης ανάπτυξης, που βασίζεται στην εκμετάλλευση των ορυκτών καυσίμων ήδη από τον 18ο αιώνα, οδηγεί στην οικολογική καταστροφή, στην κλιματική αλλαγή, και απειλεί να εξαφανίσει τη ζωή από τον πλανήτη. Οι 26 Διασκέψεις Κορυφής για την Κλιματική Αλλαγή (COP)του ΟΗΕ τα 30 τελευταία χρόνια φανερώνουν την πλήρη απροθυμία των ελίτ που μας κυβερνούν να σταματήσουν την πορεία προς την άβυσσο.

2) Κάθε εναλλακτική αυτής της διεστραμμένηςκαι καταστροφικής δυναμικής πρέπει να είναι ριζοσπαστική, δηλαδή να στοχεύει τις ρίζες του προβλήματος: το καπιταλιστικό σύστημα, την εκμεταλλευτική και εξορυκτική του δυναμική, και τοτυφλόκαι εμμονικό κυνήγι της ανάπτυξης. Η οικοσοσιαλιστική αποανάπτυξη είναι μια τέτοια εναλλακτική πρόταση, που βρίσκεται σε άμεση αντιπαράθεση με τον καπιταλισμό και την ανάπτυξη. Η οικοσοσιαλιστική αποανάπτυξη απαιτεί την κοινωνικοποίηση των κύριων μέσων ανα/παραγωγής και τονδημοκρατικό, συμμετοχικό και οικολογικό σχεδιασμό. Οι κύριες αποφάσεις για τις προτεραιότητες στην παραγωγή και στη κατανάλωση θα παίρνονται από τους ίδιους τους ανθρώπους, για να ικανοποιούν τις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες ενώ ταυτόχρονα θα σέβονται τα οικολογικά όρια του πλανήτη. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι, σε διάφορα επίπεδα, ασκούν άμεση εξουσία ορίζοντας δημοκρατικά τι, πόσο και πως πρέπει να παραχθεί, πώς πρέπει να αμειφθούντα διάφορα είδη παραγωγικών και αναπαραγωγικών δραστηριοτήτων που συντηρούν εμάς και τον πλανήτη. Η εξασφάλιση ακριβοδίκαιης ευημερίας για όλους δεν απαιτεί οικονομική ανάπτυξη αλλά μάλλον την αλλαγή τουτρόπου οργάνωσης της οικονομίας και αναδιανομής του κοινωνικού πλούτου.

3) Είναι οικολογικά απαραίτητη η σημαντική αποανάπτυξη στην παραγωγή και στη κατανάλωση. Το πρώτο και κατεπείγον μέτρο είναι η κατάργηση των ορυκτών καυσίμων, και το ίδιο ισχύει για την επιδεικτική και σπάταλη κατανάλωση του 1 % που είναι η πλούσια ελίτ. Από οικοσοσιαλιστική προοπτική, η αποανάπτυξη πρέπει να γίνει κατανοητή με διαλεκτικούς όρους : πολλές μορφές παραγωγής, όπως οι εγκαταστάσεις που καίνε άνθρακα, και υπηρεσίες, όπως η διαφήμιση, θα πρέπει όχι μόνο να μειωθούν αλλά μάλλον να καταργηθούν. Μερικές, όπως τα ιδιωτικά αυτοκίνητα ή η κτηνοτροφία, πρέπει να μειωθούν ουσιαστικά, αλλά άλλες θα χρειαστεί να αναπτυχθούν : η αγρο-οικολογική γεωργία, η ανανεώσιμη ενέργεια, η υγεία και οι εκπαιδευτικές υπηρεσίες, κλπ. Για τομείς όπως η υγεία ή η εκπαίδευση αυτή η ανάπτυξη πρέπει πριν απ’ολα και κυρίως να είναι ποιοτική. Επιπλέον, ακόμα και οι πιο χρήσιμες δραστηριότητες πρέπει να σέβονται τα όρια του πλανήτη, δεν είναι δυνατό να υπάρξει « απεριόριστη » παραγωγή οποιουδήποτε αγαθού.

4) Ο παραγωγικίστικος “σοσιαλισμός”, όπως αυτός εφαρμόστηκε στην ΕΣΣΔ καθώς και σε ανάλογα πειράματα, αποτελεί αδιέξοδο. Το ίδιο ισχύει για τον “πράσινο” καπιταλισμό, όπως αυτός υποστηρίζεται από τις επιχειρήσεις ή τα κυριότερα “Πράσινα κόμματα”. Η οικοσιαλιστική αποανάπτυξη είναι μια απόπειρα ξεπεράσματος των ορίων των παλαιότερων σοσιαλιστικών και “Πράσινων” πειραμάτων.

5) Είναι πασίγνωστο ότι ο Παγκόσμιος Βορράς είναι ιστορικά υπεύθυνοςγια το περισσότερο CO² στην ατμόσφαιρα. Κατά συνέπεια, οι πλούσιες χώρες πρέπει να επωμιστούν το μεγαλύτερο βάρος στην αποαναπτυξιακή διαδικασία. Όμως, πιστεύουμε ότι ο Παγκόσμιος Νότος δεν θα πρέπεινα προσπαθήσει να αντιγράψει το παραγωγικίστικο και καταστροφικό “αναπτυξιακό” πρότυπο του Βορρά, αλλά αντίθετα να αναζητήσει μια διαφορετική προσέγγιση, δίνοντας έμφαση στις πραγματικές ανάγκες των πληθυσμών, με όρους διατροφής, στέγασης και βασικών υπηρεσιών, αντί να εξορύσσει όλο και πιο πολλές πρώτες ύλες (και ορυκτά καύσιμα) για την παγκόσμια καπιταλιστική αγορά, ή να παράγει όλο και πιο πολλά αυτοκίνητα για τις προνομιούχες μειοψηφίες.

6) Η οικοσοσιαλιστική αποανάπτυξη συνεπάγεται επίσης την αλλαγή, μέσω μιας διαδικασίας δημοκρατικής διαβούλευσης, των υπαρχόντων καταναλωτικών προτύπων: για παράδειγμα, να δοθεί ένα τέλος στην προγραμματισμένη αχρήστευση και στα αγαθά που δεν επιδιορθώνονται. Των μεταφορών, για παράδειγμα, μέσω της μεγάλης μείωσης της μεταφοράς αγαθών με πλοία ή φορτηγά (εξαιτίας της μετεγκατάστασης της παραγωγής), όπως και των αερομεταφορών. Με λίγα λόγια, πρόκειται για κάτι παραπάνω από μιαν αλλαγή των περιουσιακών μορφών: είναι μια πολιτισμική αλλαγή, ένας νέος “τρόπος διαβίωσης” που βασίζεται στις αξίες της αλληλεγγύης, της δημοκρατίας, της ισότιμης ελευθερίας, και του σεβασμού της Γης. Η οικοσοσιαλιστική αποανάπτυξη σηματοδοτεί ένα νέο πολιτισμό που έρχεται σε ρήξη με τον παραγωγισμό και τον καταναλωτισμό, και που τάσσεται υπέρ του μικρότερου χρόνου εργασίας, αφήνοντας έτσι περισσότερο ελεύθερο χρόνο για κοινωνικές, πολιτικές, ψυχαγωγικές, καλλιτεχνικές, παιχνιδιάρικες και ερωτικές δραστηριότητες.

7) Η οικοσοσιαλιστική αποανάπτυξη μπορεί να επικρατήσει μόνο μέσα από την αντιπαράθεση με την ορυκτή ολιγαρχία και τις άρχουσες τάξεις που ελέγχουν την πολιτική και οικονομική εξουσία. Ποιο είναι το υποκείμενο αυτής της πάλης; Δεν μπορούμε να ανατρέψουμε το σύστημα χωρίς την ενεργό συμμετοχή της εργατικής τάξης της πόλης και της υπαίθρου, που αποτελείτην πλειοψηφία του πληθυσμού και που φορτώνεται ήδη το κύριο βάρος των κοινωνικών και οικολογικών ασθενειών του καπιταλισμού. Ωστόσο, πρέπει επίσης να διευρύνουμε τον ορισμό της εργατικής τάξης ώστε να περικλείει αυτούς που επωμίζονται την κοινωνική και οικολογική αναπαραγωγή, τις δυνάμεις που βρίσκονται τώρα στην εμπροσθοφυλακή των κοινωνικο-οικολογικών κινητοποιήσεων: τη νεολαία, τις γυναίκες, τους Ιθαγενείς λαούς και αγρότες. Μια νέα κοινωνική και οικολογική συνείδηση θα αναδυθεί μέσα από τη διαδικασία αυτο-οργάνωσης και ενεργού αντίστασης των εκμεταλλευομένων και των καταπιεσμένων.

8) Η οικοσοσιαλιστική αποανάπτυξη είναι μέρος μιας ευρύτερης οικογένειας άλλων ριζοσπαστικών, αντι-συστημικών οικολογικών κινημάτων: του οικοφεμινισμού, της κοινωνικής οικολογίας, της Sumak Kawsay (της ιθαγενικής “Ευζωίας”), του περιβαλλοντισμού των φτωχών, της Blockadia, του Green New Deal (στις πιο κριτικές του εκδοχές), κλπ. Δεν διεκδικούμε την πρωτοκαθεδρία -πιστεύουμε απλά ότι ο οικοσοσιαλισμός και η αποανάπτυξη έχουν να προσφέρουν μια κοινή και ισχυρή διαγνωστική και προγνωστική αναφορά παράλληλα με με τις αναφορές αυτών των κινημάτων. Ο διάλογος και η κοινή δράση αποτελούν κατεπείγοντα καθήκοντα στην παρούσα δραματική συγκυρία.

(Monthly Review, April 2022. Μετάφραση: Γιώργος Μητραλιάς)